Οκτώβριος 2010

Βρισκόμαστε σήμερα, με αφορμή τον καύσωνα και την καταστροφή μέρους της σοδειάς σιτηρών στην Ρωσία, μπροστά στην επανάληψη αυτού που το 2008 ονομάστηκε επισιτιστική κρίση;

Είναι στην πραγματικότητα η έλλειψη τροφίμων και οι δραματικές αυξήσεις των τιμών τους, αποτέλεσμα φυσικών καταστροφών ή μήπως πρέπει να αναζητήσουμε τις αιτίες  στην δομική λειτουργία του καπιταλισμού και της εμπορευματοποίησης της παραγωγής της τροφής;

Αποτελεί ο έλεγχος της τροφής από ολοένα μικρότερο αριθμό πολυεθνικών εταιριών, έλεγχο του κεφαλαίου πάνω στις κοινωνίες;

Ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες της διατροφικής εξάρτησης σε κοινωνίες που βρίσκονται στην περιδίνηση της κρίσης, όπως είναι αυτή την περίοδο η Ελλάδα;

Καταρχάς θα θέλαμε να πούμε ότι η Διατροφική Αυτάρκεια μια κοινωνίας δεν έχει να κάνει μ’ έναν ολοκληρωτικό κλειστό κύκλωμα παραγωγής, στο οποίο μια κοινωνία καταναλώνει μονάχα ό,τι παράγει, χωρίς κανενός είδους ανταλλαγές με άλλες κοινωνίες. Έχει όμως να κάνει με το ότι η συγκεκριμένη κοινωνία δεν εξαρτάται για την επιβίωση της από αυτού του είδους τις ανταλλαγές. Ότι έχει την ικανότητα να παράγει- με βασικό γνώμονα τις ανάγκες τις ίδιας της κοινωνίας και όχι τα συμφέροντα των εταιρειών- τα βασικά είδη διατροφή της και δεν είναι αναγκασμένη να εισάγει προϊόντα που θα μπορούσε να παράγει η ίδια.

Ο παραλογισμός των επισιτιστικών κρίσεων και των δραματικών αυξήσεων των τιμών των τροφίμων, σκόπιμα κρύβεται πίσω από φυσικές καταστροφές και από κακιές σοδειές, ενώ θα έπρεπε κάνεις να ψάξει αλλού να βρει τα πραγματικά τους αίτια. Είναι χαρακτηριστικό ότι εν μέσω του καλοκαιρινού καύσωνα στη Ρωσία που συνέβαλε  στις μεγάλες πυρκαγιές και την καταστροφή μέρους της σοδειάς, ξεκίνησε στην Ε.Ε. μια κούρσα αύξησης στις τιμές των σιτηρών: Το σιτάρι σημείωσε άνοδο 70% ξεπερνώντας τα 230 ευρώ/ τόνο, την ίδια στιγμή που η Ε.Ε. εισάγει λιγότερο από 1 εκατομμύριο τόνους σιτηρών από τη Ρωσία και η εσωτερική της παραγωγή ανέρχεται σε 280- 300 εκατομμύρια τόνους. Στην πραγματικότητα η επίπτωση από το ρώσικο μπάρκο στις εξαγωγές σιταριού θα έπρεπε να είναι μηδαμινή.

Το 2008 σημαδεύτηκε από μια σειρά λαϊκών εξεγέρσεων οι οποίες οφείλονταν στις αυξήσεις των τιμών των τροφίμων. Εκείνη την χρονιά η τιμή του σταριού αυξήθηκε 130%, η τιμή του ρυζιού διπλασιάστηκε στην Ασία και η τιμή του καλαμποκιού αυξήθηκε υπέρογκα στο Μεξικό. Αποτέλεσμα ήταν εξεγέρσεις στην Αϊτή, το Καμερούν, το Μπαγκλαντές, την Αίγυπτο και αλλού.

Οι λαϊκές εξεγέρσεις λόγω της αύξησης των τιμών των τροφίμων δεν είναι κάτι σπάνιο

1984: Στην Τυνησία ξεσπούν γενικευμένες ταραχές εξαιτίας της αύξησης του ψωμιού με πρωταγωνιστές τους άνεργους νέους.

1989: Στο Καράκας της Βενεζουέλας ο στρατός εισβάλει στις παραγκουπόλεις που είχαν εξεγερθεί λόγω της αύξησης του ψωμιού κατά 200% και δολοφονεί 1000 ανθρώπους.

1990: Στο Περού ο κόσμος εξεγείρεται μετά από αύξηση του ψωμιού 12 φορές μέσα σε μια νύχτα κάτω από τις επιταγές του ΔΝΤ και καταστέλλεται άγρια από το στρατό.

Αυτά είναι μόνο μερικά επεισόδια από την μακριά αλυσίδα των εξεγέρσεων των πεινασμένων.

Από την δεκαετία του ’50 με την «πράσινη επανάσταση» αλλάζει το μοντέλο παραγωγής προϊόντων. Στην δεκαετία του ’70 η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ επιβάλλουν στις αναπτυσσόμενες χώρες το ελεύθερο εμπόριο στα αγροτικά προϊόντα. Η επιβολή αυτή συστηματοποιήθηκε τη δεκαετία του ’90 με την δημιουργία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και μέσω των επενδυτικών και διμερών συμφωνιών για το ελεύθερο εμπόριο, που οδήγησαν στην άρση κάθε μέτρου προστασίας των τοπικών παραγωγών.

Η ΠΤ, σε αγαστή συνεργασία με τις τοπικές οικονομικές και πολιτικές ελίτ, προκειμένου να δανείσει τις χώρες που «πέφτουν» στα χέρια της, απαιτεί την άρση των εμπορικών δασμών στα εισαγόμενα διατροφικά είδη, οδηγώντας τους  μικρούς τοπικούς παραγωγούς στην χρεωκοπία, καταστρέφοντας την τοπική αγροτική οικονομία και υπονομεύοντας την διατροφική αυτάρκεια. Το Μαλούϊ, η Ζιμπάμπουε, η Ρουάντα, η Κένυα, ήταν χώρες αυτάρκεις σε τροφή μέχρι που αναγκάστηκαν να εφαρμόσουν τις πολιτικές του ΔΝΤ. Οι παραγωγοί ωθούνταν να εγκαταλείψουν την καλλιέργεια τροφίμων και να στραφούν σε σοδιές «υψηλής εμπορευματικής απόδοσης» για εξαγωγές, οδηγούμενοι πολλές φορές στην απώλεια ακόμα και της προσωπικής τους διατροφικής αυτάρκειας(με «παράπλευρη» την απώλεια του 75% της παγκόσμιας αγροτικής ποικιλότητας μέσα στον 20^ο αιώνα). Οι χώρες αυτές οδηγούνταν στην εξάρτηση από την εισαγωγή αγροτικών προϊόντων και από την «ανθρωπιστική βοήθεια» που αποτελεί μια ακόμα μορφή εξάρτησης από τον παγκόσμιο καπιταλισμό. Ταυτόχρονα μέσω των πολυεθνικών εταιρειών παραγωγής σπόρων και φυτοφαρμάκων, αλλά και μέσω προγραμμάτων δανείων για τον «εκσυγχρονισμό» των αγροτικών εκμεταλλεύσεων, η θηλιά του χρέους μπήκε για τα καλά στο λαιμό των μικρών παραγωγών αφαιρώντας τους κάθε ανεξαρτησία οδηγώντας τους πολλές φορές ακόμα και στην απώλεια της γης τους. Είναι χαρακτηριστικό πως στόχος της ΠΤ, όπως αναφέρει και ο πρόεδρος της R. Zollick είναι ο διπλασιασμός των δανείων στους αφρικανούς γεωργούς.

Η απόδοση των επισιτιστικών κρίσεων στην έλλειψη των τροφίμων, τις φυσικές καταστροφές και στον «υπερπληθυσμό», δεν είναι παρά μια συστηματική προπαγάνδα που συνδέεται με την απόκρυψη της προσπάθειας για τον καθολικό έλεγχο της παγκόσμιας αγροτικής παραγωγής από το διεθνές κεφάλαιο και τον προσανατολισμό της σε εκείνα τα προϊόντα- εμπορεύματα (μονοκαλλιέργειες, βιοκαύσιμα, ζωοτροφές, εξαγώγιμα προϊόντα κλπ) και εκείνες της μορφές παραγωγής  (ΓΤΟ, βιομηχανοποιημένη- συγκεντρωτική παραγωγή, αγροτοχημικά κλπ)  που μπορούν να αποδώσουν το μέγιστο κέρδος αδιαφορώντας πλήρως για τις ανάγκες των πληθυσμών.

Στην πραγματικότητα η παγκόσμια προσφορά τροφίμων είναι παραπάνω από επαρκής για να καλύψει τις διατροφικές ανάγκες όλου του πληθυσμού της γης, όμως 1 δις άνθρωποι υποσιτίζονται, από τους όποιους πάνω από το 60% ζει στην υποσαχάρια Αφρική και την Νότιο Ασία και τα 845 εκατομμύρια είναι μικροκαλλιεργητές. Αυτό είναι άμεσα συνδεδεμένο όχι με την έλλειψη των τροφίμων αλλά με το ότι στον ανεπτυγμένο κόσμο η διατροφή απορροφά το 10-20% του εισοδήματος των ανθρώπων, ενώ στις πιο φτωχές χώρες απορροφά έως και το 90% του εισοδήματος τους. Και ενώ μεταξύ 2000- 2006 η αύξηση της ζήτησης των δημητριακών ήταν 6% η τιμή τους αυξήθηκε κατά 50%.

Το γεγονός ότι μια χώρα παράγει περισσότερα τρόφιμα από όσα χρειάζεται δεν σημαίνει και ότι τρέφει καλύτερα τον πληθυσμό της. Οι ΗΠΑ παράγουν 40% περισσότερα τρόφιμα από όσα χρειάζεται ο πληθυσμός, αλλά 26 εκατομμύρια αμερικάνοι επιβιώνουν μόνο με τα συσσίτια και τις φιλανθρωπίες. Η Ινδία έχει πλεόνασμα σιταριού αλλά το 50% των παιδιών υποσιτίζεται όπως και δεκάδες εκατομμύρια ενηλίκων.

Η τεχνητή έλλειψη των τροφίμων και η αύξηση των τιμών τους που οδηγούν στις επισιτιστικές κρίσεις, αντίθετα  από ό,τι διατυμπανίζουν τα Μέσα Μαζικής Εξαπάτησης σχετίζονται άμεσα με την καπιταλιστικοποίηση της παγκόσμιας αγροτικής παραγωγής που οδηγεί τις τοπικές κοινωνίες να χάνουν την διατροφική τους αυτάρκεια και ο έλεγχος της παραγωγής και της διάθεσης των αγροτικών προϊόντων περνάει στα χέρια των καπιταλιστικών επιχειρήσεων. Η ίδια η αγροτική εκβιομηχάνιση, ως τμήμα της εντατικοποίησης της γεωργίας στο πλαίσιο της εμπορευματικής παραγωγής σημαίνει μια τεράστια συγκεντρωποίηση σε όλα τα στάδια (παραγωγή, διανομή, κατανάλωση), μία συγκεντρωποίηση που καταλήγει αναπόφευκτα στον έλεγχο της διατροφής του παγκόσμιου πληθυσμού:

• 30 πολυεθνικές ελέγχουν το 1/3 των επεξεργασμένων τροφών.
• 5 ελέγχουν το 75% του διεθνούς εμπορίου σιτηρών
• 6 διευθύνουν το 75% της παγκόσμιας αγοράς παρασιτοκτόνων
• 2 ελέγχουν το 50% της παγκόσμιας παραγωγής μπανάνας
• 3 εμπορεύονται το 85% της παγκόσμιας παραγωγής τσαγιού

Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά το 2007 η Monsanto αύξησε τα κέρδη της κατά 44% και  η Cargill κατά 30%.

Τα τελευταία  χρόνια ένας ακόμα παράγοντας έρχεται να εντείνει το πρόβλημα της διατροφικής αυτάρκειας σε διάφορα μέρη του πλανήτη. Τεράστιες εκτάσεις γόνιμων εδαφών σε διάφορες χώρες αγοράζονται από ιδιωτικά ή κρατικά κεφάλαια άλλων χωρών και αξιοποιούνται για τις δικές τους ανάγκες ή παραμένουν αναξιοποίητα ως «παραγωγική εφεδρεία» ανάλογα με τις οικονομικές στρατηγικές που χαράζουν οι οικονομικοί μάνατζερ, αφαιρώντας αγροτικούς πόρους από τις τοπικές κοινωνίες και επεκτείνοντας ακόμα πιο πολύ το μοντέλο της μεγάλης κλίμακας εταιρικής παραγωγής τροφίμων και με βασικό στόχο τις εξαγωγές:

• Η Κίνα εξασφάλισε στη δημοκρατία του Κονγκό την εκμετάλλευση 2.800.000 εκταρίων, όπου θα εγκαταστήσει την μεγαλύτερη φυτεία φοίνικα στον κόσμο (το φοινικέλαιο χρησιμοποιείται ως βιοκαύσιμο).
• Ο Φίλιπ Χάϊμπεργκ, πρόεδρος του Νεοϋκέρζικου ταμείου επενδύσεων ενοικίασε 400.000 στο Ν. Σουδάν.
• Η κυβέρνηση της Αιθιοπίας έχει παραχωρήσει σε ιδιωτικά και κρατικά κεφάλαια από την Σαουδική Αραβία και την Ινδία 600.000 αγροτικής γης και ετοιμάζεται να βγάλει στο σφυρί άλλα 3.000.000 εκτάρια.
• Τα δυο τελευταία χρόνια 20.000.000 εκτάρια γης σε τουλάχιστον 30 χώρες και κυρίως στην Αφρική πουλήθηκαν ή νοικιάστηκαν για περιόδους από 30 έως 100 χρόνια.  Ανάμεσα στις χώρες που οι ξένες εταιρίες ή κράτη αποκτάνε τον έλεγχο γης είναι: Πακιστάν, Καμπότζη, Φιλιππίνες, Μαδαγασκάρη, Κένυα, Σουδάν, Αιθιοπία.

Τέλος ένας ακόμα παράγοντας για την διατροφική κρίση, είναι η εισαγωγή των τροφίμων στην χρηματιστηριακή αγορά και τα κερδοσκοπικά παιχνίδια που γίνονται σε αυτή. Οι τιμές των σιτηρών και των άλλων τροφίμων αυξάνονται τεχνικά από κερδοσκοπικές κινήσεις μεγάλης κλίμακας στα χρηματιστήρια εμπορευμάτων. Οι συμβαλλόμενοι μπορεί να επενδύσουν σε δείκτες εμπορευμάτων ρυθμίζοντας έτσι υπό την μορφή τζόγου τη  γενική ανοδική ή καθοδική πορεία των τιμών. Πολλές φορές αυτός ο παράγοντας προβάλλεται επιλεκτικά από τα ΜΜΕ, ως βασικός για την διατροφική κρίση, όπως άλλωστε τα κερδοσκοπικά κεφάλαια σε σχέση με την συνολική κρίση. Προφανώς αυτή η προβολή έχει να κάνει με την καταδίκη των «κακών κερδοσκοπικών κεφαλαίων» και την απόενοχοποιηση του «υγιούς παραγωγικού καπιταλισμού».

ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΑΥΤΑΡΚΕΙΑ, ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΑ

Αν σήμερα στην Ελλάδα όλοι μιλάμε (και βιώνουμε) για την οικονομική κρίση και για τις επιπτώσεις που έχει στην κοινωνία, και κυρίως στα λαϊκά στρώματα, η πολιτική του μνημονίου με την συμπίεση του εργατικού εισοδήματος και την ιδιωτικοποίηση των κρατικών υποδομών, δεν φαίνεται να έχουμε συνειδητοποιήσει καθόλου τον ρόλο που μπορεί να παίξει μέσα σε αυτή την συγκυρία η διατροφική εξάρτηση στην οποία βρίσκεται σήμερα η ελληνική κοινωνία. Ζούμε σε μια χώρα που το 40% των διατροφικών της αναγκών καλύπτεται από εισαγωγές, που ο αγροτικός παραγωγικός ιστός είναι είτε διαλυμένος είτε προσανατολισμένος στην εμπορευματική γεωργία και εξαρτημένος άμεσα από τις επιδοτήσεις της ΕΕ (δηλαδή των δανειστών του Ελληνικού Κράτους). Βρισκόμαστε μπροστά σε μια ακόμα αγροτική αναδιάρθρωση που θα οδηγήσει στην εξολοκλήρου επιχειρηματική γεωργία.

Μέσα σε 30 χρόνια η Ελλάδα από εκεί που είχε θετικό εμπορικό ισοζύγιο βρέθηκε σήμερα να εισάγει το 40% των τροφίμων που καταναλώνει.

Οι ντόπιες ποικιλίες έχουν εκτοπιστεί  από τα χωράφια και τους μπαξέδες και έχουν επικρατήσει σχεδόν ολοκληρωτικά, λίγες βελτιωμένες ποικιλίες ανά είδος και ορισμένα υβρίδια. Μέχρι την δεκαετία του ‘50 στην Ελλάδα καλλιεργούνταν 111 ντόπιες ποικιλίες μαλακού, 139 σκληρού σιταριού, 99 κριθαριού, 294 καλαμποκιού και 39 βρώμης. Από αυτές δεν έχει διασωθεί πάνω από 2-3%.Πρόκειται για ποικιλίες, που είχαν για αιώνες προσαρμοστεί στις συνθήκες κάθε περιοχής και για αυτό είχαν μεγάλη αντοχή σε ασθένειες και μικρές απαιτήσεις σε νερό ή φυτοφάρμακα. Αυτές λοιπόν έχουν δώσει πια την θέση τους σε «βελτιωμένες» ποικιλίες που θέλουν πιο πολύ νερό, φυτοφάρμακα, λιπάσματα.

Ο κυρίως όγκος των επιδοτήσεων της ΚΑΠ ευνόησε τις μεγάλες καλλιέργειες (βαμβάκι, τεύτλα, σιτηρά, βιομηχανική ντομάτα, ροδάκινα, καπνά). Η εντατικοποίηση των καλλιεργειών έγινε σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος, με εξάντληση των υδάτινων πόρων και σε βάρος της ποιότητας των προϊόντων. Η παραγωγή εξελίχθηκε σε κυνήγι των επιδοτήσεων και σε αδιαφορία για τα δεδομένα  της πραγματικής σχέσης της παραγωγής με την κατανάλωση. Στην πεδινές εκτάσεις τις Θεσσαλίας και άλλων περιοχών η παραγωγή βασίστηκε στην εντατικοποίηση, την μονοκαλλιέργεια, στην αύξηση των βιομηχανικών εισροών (εκμηχάνιση, αγροτοχημικά) την αυξημένη χρήση  λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων με αποτέλεσμα την ρύπανση και την εξάντληση των υδάτων και του εδάφους. Ταυτόχρονα η επιβολή ποσοστώσεων στην παραγωγή των αγροτικών προϊόντων οδήγησε στην εισαγωγή μιας σειράς προϊόντων τα οποία ωστόσο θα μπορούσαν να παράγονται στην χώρα. Μέσω των επιδοτήσεων οι αγρότες στράφηκαν σε συγκεκριμένες καλλιέργειες για να φτάσουν σήμερα να επιλέγουν την εγκατάλειψη της παραγωγής αφού επιδοτούνται άσχετα με το εάν παράγουν ή όχι( φυσικά αυτό μέχρι το 2013 όποτε και τελειώνει κάθε μορφή επιδότησης).

Το 1992 με την αναθεώρηση της ΚΑΠ έγινε μείωση της τιμής ορισμένων αγροτικών προϊόντων και για αντιστάθμισμα χορηγήθηκαν στους αγρότες  εισοδηματικές ενισχύσεις ανά  καλλιεργήσιμο στρέμμα ή εκτρεφόμενο ζώο.

Το 1994 η ΕΕ προχωράει σε νέα μείωση της στήριξης της αγροτικής παραγωγής.

Με την ANGENDA του 2000 διευρύνθηκε η συγκεκριμένη πολιτική για περαιτέρω μείωση των εγγυημένων τιμών των παραγόμενων προϊόντων και αντικατάστασή τους από τις στρεμματικές ενισχύσεις.

Το 2003 εισάγεται η Ενιαία Αποδεσμευμένη Ενίσχυση, η οποία αντικαθιστά τις περισσότερες ενισχύσεις (ανά κιλό, ανά στρέμμα, ή ανά ζώο) και χορηγείται άσχετα προς το ύψος και το είδος παραγωγής,  καθορίζεται όμως από τις στρεμματικές αποδόσεις των προηγούμενων ετών που είχε ο κάθε παραγωγός.

Αυτές οι αναδιαρθρώσεις και το παιχνίδι με τις επιχορηγήσεις είχε ως αποτέλεσμα την τεράστια μείωση της αγροτικής παραγωγής στην Ελλάδα.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ

(σε χιλιάδες τόνους)

Ταυτόχρονα εισάγουμε κρεμμύδια από την Ινδία, λεμόνια- πορτοκάλια από την Ν. Αφρική. δαμάσκηνα και αχλάδια από τη Χιλή, φακές από τον Καναδά, φασόλια από την Κίνα, ρεβίθια από το Μεξικό, φιστίκια Αίγινας από την Τουρκία, μπάμιες- φασολάκια- πατάτες από την Αίγυπτο.         Μειώσαμε την παραγωγή ζαχαρότευτλων…για να εισάγουμε 200.000 τόνους ζάχαρη. Για την εισαγωγή σιτηρών δαπανάμε 250. εκατομμύρια  ευρώ την ίδια στιγμή που 150.000 μικρομεσαίοι αγρότες εγκατέλειψαν την παραγωγική διαδικασία. Το ποσοστό των αγροτών στο σύνολο του οικονομικά ενεργού πληθυσμού μειώνεται συνεχώς, από 31% που ήταν το 1981 στο 9,5% το 2009.

Οι αγρότες είναι ουσιαστικά οι αποδέκτες των τιμών των αγροτικών προϊόντων που διαμορφώνουν  οι μεταπράτες και τα καρτέλ των βιομηχανιών μεταποίησης. Οι καταναλωτές πληρώνουν τιμές 4-6 φορές μεγαλύτερες από αυτές που εισπράττουν οι παραγωγοί: το λάδι πληρώνεται στον παραγωγό 2 ευρώ για να φτάσει στον καταναλωτή 5 ευρώ, το στάρι πληρώνεται στον παραγωγό 0,14 ευρώ το κιλό για να φτάσει στον καταναλωτή γύρω στα 2 ευρώ, το αγελαδινό γάλα πληρώνεται στον παραγωγό 0,40 λεπτά για να φτάσει στον καταναλωτή 1,20 ευρώ.

Τα 2/3 των πρωτοβάθμιων αγροτικών συνεταιρισμών δεν ασκούν καμία δραστηριότητα, πέραν της εκλογής της συνδικαλιστικής ηγεσίας, ενώ μια σειρά από συνεταιριστικές βιομηχανίες όπως η ΑΓΝΟ, η ΟΛΥΜΠΟΣ, η ΡΟΔΟΠΗ χρεοκόπησαν ή πουλήθηκαν σε ιδιώτες( την ίδια μοίρα θα έχει σε λίγο και η ΔΩΔΩΝΗ).

Το νέο μοντέλο αγροτικής παραγωγής που προωθείται από το κεφάλαιο μέσω της ΕΕ και της ελληνικής κυβέρνησης θεωρεί ότι το βασικό διαθρωτικό πρόβλημα της ελληνικής γεωργίας είναι η κατακερματισμένη αγροτική ιδιοκτησία (ο μέσος όρος είναι μικρότερος από 50 στρέμματα όταν στην ΕΕ είναι στα 160 στρέμματα), που καθιστά την επιχειρηματική ανασυγκρότηση σχεδόν αδύνατη. Θέτει ως στόχο την ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ, που δεν θα βασίζεται ούτε στον ατομικό αγρότη, ούτε στους αγροτικούς συνεταιρισμούς, αλλά στην ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ,στην οποία οι κάτοχοι του κλήρου δεν θα είναι πλέον ανεξάρτητοι ή συνεταιρισμένοι παραγωγοί αλλά μέτοχοι. Το βασικό όπλο για αυτή την νέα αναδιάρθρωση θα είναι η αντικατάσταση των κοινοτικών επιδοτήσεων και των χρηματοδοτήσεων από την ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ, από την τραπεζική χρηματοδότηση με νέα «ευέλικτα χρηματοπιστωτικά εργαλεία».

Μια τέτοιου τύπου αναδιάρθρωση θα οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερη συγκεντρωποίηση του συνολικού παραγωγικού δικτύου γύρω από την τροφή (ήδη σήμερα  7 μύλοι διακινούν το 70% των αλεύρων στην χώρα) και την εξάρτηση του πληθυσμού της διατροφής του πληθυσμού από αυτές τις εταιρίες, στην ρύπανση και την εξάντληση εδαφών και υδάτων στις εκμεταλλεύσιμες εκτάσεις, καθώς και στην ερημοποίηση των αγροτικών εκτάσεων που δεν θα είναι κατάλληλες για αυτού του τύπου την εκμετάλλευση.

ΕΜΕΙΣ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΗΝ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΑΥΤΑΡΚΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Η διατροφική εξάρτηση της χώρας θα συμβάλει ακόμα πιο πολύ στην οικονομική ανέχεια κομματιών της κοινωνίας, αλλά μπορεί να αποτελέσει ταυτόχρονα μοχλό κοινωνικής πειθάρχησης και απομόνωσης ριζοσπαστικών πολιτικών εγχειρημάτων  και προοπτικών.  Αντίθετα αποκτά επιτακτικό χαρακτήρα η συνειδητοποίηση από κομμάτια της κοινωνίας και του αντικαπιταλιστικού πολιτικού ρεύματος της κρισιμότητας του ζητήματος της διατροφικής αυτάρκειας και του ελέγχου της τροφής και η ανάληψη πρωτοβουλιών σε σχέση με την ανάκτησή τους από τις τοπικές κοινωνίες, έξω από τα πλαίσια της εταιρικής παραγωγής αμφισβητώντας παράλληλα περισσότερο και αμεσότερα την  ίδια την εμπορευματική παραγωγή της τροφής.

Οι μορφές της κοινωνικής αντίστασης απέναντι στον ολοκληρωτικό έλεγχος της τροφής και της παραγωγής της από το κεφάλαιο περνάνε μέσα από μια σειρά δομών που αμφισβητούν τους τρόπους παραγωγής και τα κριτήρια που βάζει η καπιταλιστική οικονομία. Μερικές από αυτές θα μπορούσαν να ήταν:

• Ίδρυση δικτύων μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών  που βασίζονται στην αμοιβαιότητα και την εμπιστοσύνη σε σχέση με την ποιότητα και τις τιμές των προϊόντων. Πρόκειται για μικρά και διαφανή, εύκολα διαχειρίσιμα δίκτυα όπου όλοι γνωρίζονται και οδηγούν στην παράκαμψη των μεσαζόντων.
• Δημιουργία κολεκτιβίστικων δομών αγροτικής παραγωγής από τους ίδιους τους αγρότες και προσπάθεια διακίνησης των προϊόντων τους έξω από τα εταιρικά κυκλώματα σε άμεση συνεργασία με κοινωνικά δίκτυα και κινήματα στα αστικά κέντρα.
• Καταλήψεις κρατικής και εκκλησιαστικής γης από κινήματα ανέργων σε μια προσπάθεια αυτοξιοπήσης της παραγωγικής τους δυνατότητας.
• Καταλήψεις γης και καλλιέργειά της μέσα στα αστικά κέντρα από κινήματα γειτονίας, ώστε να ενισχυθούν άνθρωποι που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα επιβίωσης.
• Ανασύσταση της αγροτικής παραγωγής στις ημιορεινές και ορεινές περιοχές, με συλλογικές αγροτικές καλλιέργειες που βασίζονται στην αξιοποίηση των τοπικών ποικιλιών, των ντόπιων σπόρων, την βιολογική καλλιέργεια, στην ποικιλία των παραγόμενων προϊόντων.

Δεκέμβρης 2010

Η ανάπτυξη –εθνική ή τοπική- με όρους οικονομίας, είναι η διαδικασία αυτή κατά την οποία σταδιακά και αδυσώπητα, η ζωή στην ποικιλία των εκφάνσεών της, πρεσάρεται, εξοντώνεται, πετσοκόβεται έτσι ώστε να παραχθεί έρημος. Ενδιαμέσως βεβαίως και ουχί παραπλεύρως αλλά πρωτίστως, παράγονται και πολλαπλά μηδενικά εκ των δεξιών στους τραπεζικούς λογαριασμούς μιας ,σύμφωνα με πληθώρα ιστορικών και άλλων ενδείξεων, μισητής και σιχαμερής ολιγαρχίας. Ντόπιας ή ξένης. Η ανάπτυξη, φορά διάφορους μανδύες –προσφάτως όλους σε πράσινη απόχρωση- για να επιτύχει τον πρωταρχικό της στόχο: την λεηλασία και καταλήστευση του φυσικού πλούτου και την καταστροφή των εντοπίων ανθρώπινων κοινοτήτων.  Τεράστιοι οδικοί άξονες που τέμνουν εθνικούς δρυμούς στα δυο, λεβιαθανικά φράγματα σε ποταμούς,  γιγαντιαίες μονάδες παραγωγής δηλητηρίων και βεβαίως μεταλλεία. Κοινός παρανομαστής: ασύλληπτα κέρδη για τους επενδυτές, εξασφαλισμένος μισθός για λίγα χρόνια (και επίσης εξασφαλισμένος καρκίνος και άλλες εκφυλιστικές ασθένειες για τα υπόλοιπα) για τους εργαζόμενους , πλήρης καταστροφή και υποβάθμιση για όλους τους υπόλοιπους, ανθρώπους και λοιπούς κατοίκους του πλανήτη.

Από τα σημαντικότερα σύγχρονα έργα ανάπτυξης, εθνικού μάλιστα ενδιαφέροντος, είναι τα μεταλλεία χρυσού στη Β.Α. Χαλκιδική και ιδιαίτερα στο δάσος σκουριών της Μ.Παναγίας. Εκεί η Ελληνικός Χρυσός, που από το 2003 αντικατέστησε την TVX Gold στο ευάρεστο έργο ξεκοιλιάσματος του εκεί βουνού και της αντικατάστασής του, εν είδει τεχνολογικού θαύματος, από ένα άλλο φτιαγμένο από τοξικά απόβλητα,  υπόσχεται να βγάλει από μια αχανή παρακαταθήκη ολοκληρωτικά άχρηστης γης και ζωής (τεράστια δάση οξυάς και βαλανιδιάς, ρέματα και ποταμούς, λύκους και ζαρκάδια, ντόπιους ανθρώπους και καταπράσινες πεδιάδες) χρυσάφι. Πως; Η συνταγή είναι απλή. Σκάβουμε όλο το βουνό, πετάμε δέντρα, ζώα στα σκουπίδια, τους ανθρώπους τους κρατάμε, για λίγο, όσο μας χρειάζονται εργάτες  κ μετά τους πετάμε και αυτούς ει δυνατόν ως και οι προκάτοχοι της TVX Gold, χωρίς δηλαδή αποζημίωση, τα νερά τα αποστραγγίζουμε και τα δηλητηριάζουμε με αρσενικό, κυάνιο, θείο, δημιουργούμε τεράστιους κρατήρες και λάκκους με τοξικά απόβλητα και τοιουτοτρόπως εξάγουμε από 0.5 έως και 12 γρ. από κάθε τόνο υλικού (με το οποίο μπαζώνουμε τη γύρω περιοχή). Ετσι, προβλέπεται η παραγωγή 150-200 κιλών χρυσού και 24.000 τόνων τοξικών μπάζων ημερησίως. Ο μεν χρυσός πάει στις τσέπες των επενδυτών, τα δε μπάζα πάνε στο φυσικό περιβάλλον, σε μια συγκινητική ένδειξη σεβασμού της φυσικής ισορροπίας.

Έλα όμως που υπάρχουν και οι ιθαγενείς. Δύσκολοι τύποι, χωριάτηδες, ανίκανοι να αντιληφθούν τα οφέλη της ανάπτυξης και ειδεχθώς κοντόφθαλμοι στα εθνικά συμφέροντα. Ιθαγενείς που 15 χρόνια πριν, στη δίπλα ακριβώς κοιλάδα, προξένησαν μυριάδες προβλημάτων στην προκάτοχο TVX Gold. Για πάνω από 2 χρόνια στα χωριά Ολυμπιάδα και Βαρβάρα Χαλκιδικής, χρειάστηκε ολόκληρος στρατός κατοχής, συλλήψεις γερόντων και προέδρων κοινοτήτων, τόνοι δακρυγόνων και ανηλεής επίδειξη αστυνομικής κτηνωδίας , για να γίνουν τα έστω και στοιχειώδη που απαιτούνταν για την επαρκή λεηλασία της περιοχής. Ξεσηκώθηκαν και κάποια άλλα αγύριστα κεφάλια από την πρωτεύουσα,  έγινε και ένα ατυχηματάκι που έβαψε κόκκινα τα νερά του στρυμωνικού, ε είδε και αποείδε και η ΤVX και εν μια νυχτί τα βρόντηξε όλα κάτω και έφυγε. Αφήνοντας τους εκατοντάδες εργατών της στον –ελαφρώς τοξικό πλέον- δρόμο, χωρίς αποζημίωση και μερικούς αχανείς λάκκους τοξικών, πελώριους κρατήρες και μια στοά αποστράγγισης που ξεχύνει ημερησίως 200 (αρχικά ήταν 300, αλλά σιγά σιγά στεγνώνει το βουνό) κυβικά πρώην γάργαρου και νυν τοξικού νερού από τον υδροφόρο ορίζοντα του βουνού κατευθείαν στην υδροφόρο μόλυνση των αποκάτω κάμπων και θάλασσας.

Παρόμοια αχαριστία προτίθενται να επιδείξουν και οι ιθαγενείς των χωριών  Μ.Παναγιάς και Ιερισσός όπως και όμοροι φίλοι στο δάσος των σκουριών στο όρος Κάκαβος, οι οποίοι έχουν ήδη εμποδίσει τα γεωτρύπανα της εταιρείας και κινητοποιούνται με αποφασιστικότητα για να παρεμποδίσουν την ανάπτυξη της περιοχής τους σε τοξική έρημο. Μια κατάσταση που όχι μόνο σαμποτάρει τα σχέδια καναδών και ελλήνων επενδυτών για την περιοχή αλλά απειλεί ,δίνοντας το κακό παράδειγμα, να καταδικάσει στην πείνα πλήθος επενδυτών στα βαλκάνια και στις ανατολικές πλήρως λεηλατήσιμες χώρες της ευρώπης. Η μεταλλειοποίηση δηλαδή της ολοκληρωτικά άχρηστης περιοχής των βαλκανίων (καθώς επίσης και της γεμάτης αγριόδεντρα ορεινής περιοχής της Οίτης) διακυβεύεται από τον παραλογισμό των κατοίκων της περιοχής που ανησυχούν για τα νερά των χωριών τους (λες και σπανίζουν τα εμφιαλωμένα) και επιμένουν να λογαριάζουν τα καταπράσινα δάση πάνω από το ευκόλως εξαγώγιμο και αφορολόγητο χρήμα.

Εμείς ως φορείς ανάλογων οπισθοδρομικών ιδεών και ομοίως ξεροκέφαλοι βρίσκουμε τον αγώνα τους όχι μόνο δίκαιο, αλλά και εξαιρετικά σημαντικό για κάθε ανάλογο εγχείρημα όπου οι ανθρώπινες κοινότητες και το φυσικό περιβάλλον συγκρούονται με τους μεταμοντέρνους τσιφλικάδες και την έρημό τους. Αλληλεγγύη στο δάσος των Σκουριών και στον αγώνα των κατοίκων του.

Κοινός   Τόπος

Ελευθεριακό δίκτυο αντίστασης στη βιοτεχνολογία και την τεχνοεπιστήμη της κυριαρχίας

(Ή λιπαντικό για ένα νέο κύκλο συσσώρευσης του κεφαλαίου, καταστροφής της φύσης

και αποδυνάμωσης των τοπικών κοινωνιών)

–—

Δεκέμβρης 2010

Το νομοσχέδιο «Επιτάχυνση και διαφάνεια υλοποίησης στρατηγικών επενδύσεων», προτάθηκε από τον υπουργό επικρατείας Παμπούκη τον Σεπτέμβρη του 2010 και ψηφίστηκε στη Βουλή τον Νοέμβρη. Ο νόμος «fast track», όπως έχει χαρακτηριστικά ονομαστεί λόγω του στόχου του να επιταχύνει τις μεγάλες επενδύσεις, είναι πλαίσιο και όχι ένας «απλός νόμος». Αφορά ένα σύνολο υπαρχουσών διοικητικών, ακόμα και δικαστικών, διαδικασιών τις οποίες και καταργεί ή αναμορφώνει.

Οι βασικές διατάξεις του νόμου-πλαισίου, μέσα από την επιτάχυνση, στοχεύουν στην μείωση του κόστους των επενδύσεων και αυτό επιτυγχάνεται με την θεσμοθέτηση των εξής αλλαγών: κατάργηση και χαλάρωση των περιβαλλοντικών αδειοδοτήσεων, αποδυνάμωση των καθεστώτων προστασίας της φύσης και του κατοικημένου περιβάλλοντος (εθνικά πάρκα, αιγιαλός, δασικές εκτάσεις, πολεοδομικές και χωροταξικές ρυθμίσεις για κατοικημένες περιοχές κλπ.), αποδυνάμωση των υποχρεώσεων ασφάλειας στα εργοτάξια, αλλαγές στις συνθήκες εργασίας, παράκαμψη των γνωμοδοτικών αρμοδιοτήτων των κρατικών υπηρεσιών και ταυτόχρονη θέσπιση πειθαρχικών ποινών για τους δημοσίους υπαλλήλους που καθυστερούν τις εγκρίσεις των έργων. Όλα τα παραπάνω συντελούν στην μείωση του κόστους  για τον καπιταλιστή, επειδή  μειώνεται το ρίσκο της επένδυσης: εφόσον είναι λιγότερη η αναμονή για την αδειοδότηση και λιγότερες οι υποχρεώσεις κατά την εγκατάσταση του έργου, η επένδυση δεν υπόκειται στις επισφαλείς συνθήκες της παγκόσμιας και εγχώριας αγοράς. Η απόσβεση σε μικρότερο χρονικό διάστημα σημαίνει ότι και ο κύκλος του κεφαλαίου (παραγωγήà υπεραξία à επένδυση, και φτου και απ’ την αρχή) γίνεται συντομότερος και επομένως πιο ασφαλής για το κεφάλαιο. Ταυτόχρονα ο κύκλος του κεφαλαίου δεν υπόκειται στις ελάχιστες εκείνες δικλείδες ασφαλείας που θεωρητικά τουλάχιστον αναγνωρίζουν τα ζημιογόνα χαρακτηριστικά των έργων μεγάλης κλίμακας με στόχο τον περιορισμό τους. Μολονότι πολλές φορές τέτοιες δικλείδες ασφαλείας έχουν προκύψει και από διεκδικήσεις των από κάτω, ιστορικά μπορούμε να δούμε ότι συχνά λειτούργησαν ως μέσω άμβλυνσης των αντίστοιχων αγώνων, με αποτέλεσμα η θεσμική τους κατοχύρωση να εξυπηρετεί σε τελική ανάλυση τα ίδια τα αφεντικά.

Ρυθμιστικό πλαίσιο (νέες ρυθμίσεις με παλιά νοήματα)

Οι στρατηγικές επενδύσεις θα πρέπει να αδειοδοτούνται μέσα σε 9 μήνες (όταν ορισμένα μεγάλα έργα στην ελλάδα αδειοδοτούνται και εντός 36 μηνών ή όταν μία μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων χρειάζεται τουλάχιστον 3 μήνες για μια μεγάλη επένδυση).

Πιο συγκεκριμένα, οι στρατηγικές επενδύσεις θα αδειοδοτούνται με Προεδρικά Διατάγματα, στα οποία μπορούν να περιγράφονται τα νέα «Ειδικά Σχέδια Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης Περιοχών Εγκατάστασης Στρατηγικών Επενδύσεων» (έτσι λέγονται οι περιοχές όπου μπορούν να χωροθετούνται οι στρατηγικές επενδύσεις) χωρίς αυτό να είναι υποχρεωτικό. Ο τρόπος με τον οποίο γίνονται οι επενδύσεις, και κυρίως το που θα γίνονται, δεν υπόκειται σε κανένα περιορισμό, εκτός από περιορισμούς που θέτει το υπάρχον Εθνικό Χωροταξικό Πλαίσιο και Αειφόρου Ανάπτυξης και τα υπάρχοντα Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού: με άλλα λόγια ό, τι απαγορεύουν αυτά τα πλαίσια δεν μπορεί  να επιτρέψει ο νόμος. Αυτό  θα μπορούσε να θεωρηθεί  «φρένο», αλλά αν κοιτάξει κανείς τα Πλαίσια θα δει ότι τα ίδια αυτό-περιγράφονται ως «κατευθυντήρια». Αυτό σημαίνει κατ’ αρχάς ότι εμείς, ως κάτοικοι περιοχών, δεν μπορούμε να τα επικαλεστούμε σε τίποτα, και κατά δεύτερον, ότι ούτε η ίδια η διοίκηση δεσμεύεται από συγκεκριμένες απαγορεύσεις.

Για την υπαγωγή των επενδυτικών σχεδίων στη «διαδικασία μεγάλων έργων», όπως έχει ονομαστεί, θα πρέπει οι επενδύσεις να πληρούν ένα τουλάχιστον από τα ακόλουθα κριτήρια:

«(α) το συνολικό κόστος της επένδυσης είναι πάνω από διακόσια εκατομμύρια (200.000.000) ευρώ,

(β) το συνολικό κόστος της επένδυσης είναι πάνω από εβδομήντα πέντε εκατομμύρια (75.000.000) ευρώ και ταυτόχρονα από την επένδυση δημιουργούνται τουλάχιστον διακόσιες (200) νέες θέσεις εργασίας,

(γ) ανεξαρτήτως του συνολικού κόστους της επένδυσης, προβλέπεται ότι ποσό τουλάχιστον τριών εκατομμυρίων (3.000.000) ευρώ επενδύεται ανά τριετία σε έργα υψηλής τεχνολογίας και καινοτομίας, που εντάσσονται στη στρατηγική επένδυση,

(δ) ανεξαρτήτως του συνολικού κόστους της επένδυσης, προβλέπεται ότι ποσό τουλάχιστον τριών εκατομμυρίων (3.000.000) ευρώ επενδύεται ανά τριετία σε έργα που προάγουν και δημιουργούν υπεραξία για την περιβαλλοντική προστασία της Ελλάδας,

(ε) ανεξαρτήτως του συνολικού κόστους της επένδυσης, προβλέπεται ότι ποσό τουλάχιστον τριών εκατομμυρίων (3.000.000) ευρώ επενδύεται ανά τριετία σε έργα που δημιουργούν υπεραξία στην Ελλάδα στο χώρο της εκπαίδευσης, της έρευνας και της τεχνολογίας με την έννοια της ποιοτικής ή ποσοτικής αύξησης της γνώσης,

(στ) από την επένδυση δημιουργούνται κατά βιώσιμο τρόπο τουλάχιστον διακόσιες πενήντα (250) νέες θέσεις εργασίας.»

Οι επενδύσεις αυτές αφορούν ιδίως στην κατασκευή, ανακατασκευή, επέκταση υποδομών στη βιομηχανία, στην ενέργεια (λιγνιτικές μονάδες, ορυχεία, υδροηλεκτρικά, αιολικά πάρκα κ.α.), στον τουρισμό, στις μεταφορές και επικοινωνίες (δρόμοι, λιμάνια, αεροδρόμια, κ.α.), στην παροχή υπηρεσιών υγείας, στη διαχείριση απορριμμάτων (ΧΥΤΑ, εργοστάσια ανακύκλωσης ή καύσης απορριμμάτων κ.α.), σε έργα υψηλής τεχνολογίας και καινοτομίας (ακόμα προσπαθούμε να καταλάβουμε τι εννοεί εδώ ο ποιητής). Ο κατάλογος λοιπόν είναι ανεξάντλητος και αφορά το μεγαλύτερο ποσοστό των αναπτυξιακών έργων στην χώρα. Δεν αφορά βέβαια μόνο στρατηγικές επενδύσεις, αφού τα 200.000.000 ευρώ δεν επενδύονται μόνο σε μεγάλα «εθνικά» έργα, αλλά και σ’ έργα περιφέρειας. Παραδείγματα τέτοιων έργων είναι η εκτροπή του Αχελώου, η ανάπλαση της Ελληνικού, το χρυσωρυχείο της Χαλκιδικής, το αιολικό πάρκο της Σκύρου και πολλά άλλα. Για να γίνουν σαφείς οι επιπτώσεις αυτών των ρυθμίσεων θα μιλήσουμε παρακάτω για τα δύο κύρια εργαλεία του νόμου, την επιτάχυνση και την εξαίρεση.

Επιτάχυνση (με πέμπτη ταχύτητα)

Σχετικά με την κεντρική λειτουργία του νόμου, δηλαδή την επιτάχυνση των επενδύσεων, αυτή θα διευκολύνεται με τρεις τρόπους. Κατ’ αρχάς παρακάμπτονται οι γνωμοδοτήσεις αρμόδιων υπηρεσιών που έως τώρα ήταν υποχρεωτικό να δίνονται πριν εγκριθεί ένα έργο, γεγονός που έδινε χρόνο στην τοπική κοινωνία προκειμένου να αντιδράσει, αλλά και αποτελούσε πολλές φορές  μέσο πρόληψης των προβληματικών χαρακτηριστικών του έργου. Για παράδειγμα, για την περιβαλλοντική έγκριση ενός έργου καταργούνται οι γνωμοδοτήσεις υπηρεσιών, όπως η δασική υπηρεσία  και η ανάλογη του Υπουργείου Γεωργίας. Κατά δεύτερον, επιτρέπονται οι λεγόμενες «τεκμαρτές άδειες», δηλαδή μία άδεια εγκρίνεται αυτόματα μετά την πάροδο 2 μηνών, και όχι αφότου έχουν εξεταστεί οι παράμετροι του έργου, ενώ παράλληλα εφόσον παρέλθουν οι 2 μήνες ο υπάλληλος που «κωλυσιεργεί» διώκεται πειθαρχικά. Με την μετατροπή του εμπλεκόμενου στην διαδικασία υπαλλήλου από όργανο άσκησης ελέγχου σε μηχάνημα παραγωγής αδειών και όλες τις προαναφερθείσες διευκολύνσεις, στην ουσία ο επενδυτής αδειοδοτεί τον εαυτό του. Τέλος, πολλές από τις άδειες βγαίνουν με απόφαση Υπουργού, ιδίως της Υπουργού ΠΕΚΑ, και όχι ως διοικητικές διαδικασίες των υπηρεσιών, όπως μέχρι σήμερα.

«O κανόνας ζει μονάχα από την εξαίρεση» (Carl Schmitt)

Από την στιγμή που οι κρατικές δικλείδες ασφαλείας για τις μεγάλες επενδύσεις παρουσιάζονται ως «γραφειοκρατικά εμπόδια», το νομοσχέδιο αποτελεί την θεσμική νομιμοποίηση της αντίληψης ότι η υπέρβασή τους συνιστά την απάντηση στην «ελληνική γραφειοκρατία που μαστίζει την ανάπτυξη» του εγχώριου κεφαλαίου. Η αντίληψη αυτή δουλεύεται χρόνια τώρα στην αγκαλιά των νεοφιλελεύθερων κυβερνήσεων (την είχε αναπτύξει πιο εύστοχα ο δεξιός Καρλ Σμιτ, και επανανοηματοδοτήσει ο Αγκάμπεν από την πλευρά της ανταγωνιστικής σκοπιάς απέναντι στην κυριαρχία) και αφορά τη δυνατότητα του κράτους να κάνει εξαιρέσεις από τους ίδιους του τους νόμους στο όνομα του δημοσίου συμφέροντος (κατάσταση εξαίρεσης). Η δημοκρατία νομιμοποιείται μέσα από την ρητορική της να εξασφαλίζει «οριζόντιους νόμους» κοινωνικού δικαίου που αφορούν όλο το κοινωνικό σύνολο. Παρόλα αυτά οι εξαιρέσεις είναι τόσες πολλές- και μάλιστα ουσίας- που αποτελούν πια τον πυρήνα της άσκησης εξουσίας, ενώ οι εκάστοτε «καταστάσεις εξαίρεσης» υποδεικνύουν ποιος έχει τη δύναμη να τις κηρύξει. Στην περίπτωση του fast track πρόκειται για μια καλή συνεργασία αφεντικών και κράτους (μα τι έκπληξη…).

Οι εξαιρέσεις στον νόμο του  fast track είναι ιδιαίτερα πολλές. Αφορούν την εξαίρεση των διαφόρων προστατευτικών όρων στα σχέδια χρήσης γης και τα σχέδια πόλης (παρεκκλίσεις από τον Γενικό Οικοδομικό Κανονισμό στους όρους και περιορισμούς δόμησης κ.α.) από την χωροθέτηση των επενδύσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η κατάργηση του προστατευτικού καθεστώτος στις «εκτός σχεδίου» περιοχές, στις οποίες πια θα μπορούν να χωροθετούνται στρατηγικές επενδύσεις μετά από μόνη απόφαση της Υπουργού ΠΕΚΑ, ενώ έως τώρα επιτρέπονταν μόνο η δόμηση στα τέσσερα στρέμματα (η οποία βέβαια έχει ήδη καταστρέψει και κατακερματίσει τις φυσικές περιοχές της υπαίθρου). Ενώ λοιπόν τα σχέδια χρήσεων γης και τα σχέδια πόλης είχαν τέτοια  λειτουργικότητα που να εξισορροπεί τις ανάγκες του πληθυσμού (στέγαση, ψυχαγωγία, τοπική οικονομία κλπ.), το fast track έρχεται και εξαιρεί αυτές τις ανάγκες, θεωρώντας τες υποδεέστερες του εθνικού συμφέροντος. Έτσι, γίνεται νόμος η εγκατάσταση, για παράδειγμα, βιομηχανίας εκεί που είναι ήδη υποτιμημένη η δύναμη της τοπικής κοινωνίας και είναι λίγες οι αντιδράσεις, ενώ έως τώρα αυτή η πρακτική εντασσόταν στα μεμονωμένα «έργα-εξαιρέσεις».

Επίσης, ο νόμος επιτρέπει την χωροθέτηση μεγάλων έργων σε όλες τις προστατευόμενες φυσικές περιοχές, μερικές από τις οποίες είχαν υποστεί ελάχιστη ανθρώπινη παρέμβαση μέχρι σήμερα ή στην δυνατότητα, κατ’ εξαίρεση, να αποχαρακτηρίζονται κοινόχρηστοι χώρου, πάρκα κλπ. Για παράδειγμα, οι μόνες φυσικές περιοχές που εξαιρούνται από την χωροθέτηση στρατηγικών επενδύσεων είναι οι λεγόμενες «Natura A (απολύτου προστασίας της φύσης)»! Το οξύμωρο εδώ είναι ότι η κατηγορία αυτή δεν υπάρχει ως θεσμοθετημένη κατηγορία προστατευόμενης περιοχής (υπάρχουν είτε οι Natura 2000, είτε οι «απολύτου προστασίας της φύσης»), και έτσι δεν γίνεται να εξαιρεθεί. Είναι γεγονός ότι η κατάσταση «επείγοντος» με την οποία πέρασε ο νόμος από ψήφιση στη βουλή δεν άφησε χρόνο ούτε για τους τυπικούς νομοτεχνικούς ελέγχους. Άλλο σημαντικό σημείο του νόμου αφορά στην μείωση της εργασιακής ασφάλειας και την άμεση χειροτέρευση των εργασιακών συνθηκών, καθώς τα πιστοποιητικά πυρασφάλειας και άλλες σχετικές άδειες μπορούν να εκδοθούν με τις τεκμαρτές άδειες. Τέλος, επιτρέπονται οι αναγκαστικές απαλλοτριώσεις δασικών εκτάσεων και γίνεται πολύ δύσκολο να τις προσβάλει κανείς δικαστικά, καθώς έχει περιθώριο μόνο 30 ημερών.

Η εξαίρεση είναι η κατάσταση όπου “κυβερνά” η έκτακτη ανάγκη. Ο νόμος όμως θεσμοθετεί την έκτακτη ανάγκη για πάντα, για «από δω και πέρα», αλλάζοντας έτσι άρδην τον χαρακτήρα με τον οποίο το κράτος λαμβάνει αποφάσεις: πλέον θεσμίζεται η συναπόφαση σχετικά με τις αδειοδοτήσεις κράτους και εταιρειών. Αυτό φαίνεται έντονα για παράδειγμα στο γεγονός ότι τα κριτήρια με βάση τα οποία μία επένδυση υπόκειται σε διαδικασία fast track, δηλαδή όλη η λογική του νόμου, μπορούν να αλλάξουν με απόφαση μιας Διυπουργικής Επιτροπής (η οποία προστατεύεται από τον νόμο περί ευθύνης υπουργών και άρα δεν υπόκειται σε οποιονδήποτε έλεγχο ή αμφισβήτηση), ενώ η κύρια υπηρεσία που διαχειρίζεται τις αιτήσεις των επενδυτών είναι μια ιδιωτική εταιρεία, η «Invest in Greece S.Α.» (με συμβούλους την Ελληνική Ένωση Τραπεζών, τον Σύνδεσμο Ελληνικών Βιομηχανιών, τον Σύνδεσμο Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων και πάει λέγοντας).

Θέσεις αντίστασης

Το fast track έρχεται να αναδιαρθρώσει συνολικά τις κρατικές-διοικητικές διαδικασίες με βάση τις οποίες τα τελευταία τριάντα χρόνια αδειοδοτούνται και εγκαθίστανται τα αναπτυξιακά έργα και οι δραστηριότητες στην Ελλάδα. Πρόκειται για μια καλή κίνηση «ματ» (μάλλον, ρουά ματ) από μεριάς του κεφαλαίου: την ίδια στιγμή που η κρίση έχει κορυφωθεί παρέχεται άφθονος χώρος στα αφεντικά για να καταστρέψουν περαιτέρω και χωρίς κανένα έλεγχο την εναπομείνασα φύση, να υποτιμήσουν περαιτέρω την εργατική δύναμη, να καταργήσουν εργασιακά δικαιώματα. Ο νόμος λοιπόν δεν κάνει κάτι καινοτόμο, αλλά ακολουθεί υπηρετώντας άριστα τις ανάγκες του κεφαλαίου. Έρχεται να θεσμοθετήσει διαδικασίες που θα διευκολύνουν τα αφεντικά στην ακραία εκμετάλλευση τόσο των από κάτω όσο και της φύσης για τις επόμενες δεκαετίες, μέσα από την γνωστή ρητορική για την κρίση, το «υπέρτερο δημόσιο συμφέρον» και την εθνική ενότητα. Βεβαίως προηγουμένως έχει στρωθεί ο κατάλληλος δρόμος: η μετατροπή της φύσης σε αντικείμενο προς εκμετάλλευση και η υποτίμηση της εργατικής δύναμης συνοδεύεται  από συγκεκριμένες θεσμοθετημένες διαδικασίες που θα αποδυναμώσουν τις αντιστάσεις των τοπικών κοινωνιών.

Οι δικλείδες ασφαλείας που καταργούνται, γόνοι της νομιμοποίησης του κράτους όσον αφορά την εκμετάλλευσης της φύσης και της εργασίας, αφορούν ένα ευρύ φάσμα των κρατικών λειτουργιών που εξασφαλίζουν την διατήρηση και αναπαραγωγή της φύσης και του εργάτη (δύο από τις όχι αστείρευτες πηγές του κεφαλαίου) των οποίων η εκμετάλλευση σε καιρούς κρίσης είναι αναγκαίο να εντατικοποιείται. Η διεκπεραίωση αυτών των διαδικασιών περνά μεν στα χέρια ιδιωτικής εταιρείας, αλλά την διαφορά δεν κάνει το πέρασμα από την κρατική αρμοδιότητα στην ιδιωτική, καθώς ούτως ή άλλως ουσιαστικά οι κρατικές διαδικασίες αποτελούν συχνά συλλογική έκφραση της διαπραγμάτευσης μεταξύ των αφεντικών και των «πολιτών» (αυτό έχει φανεί ιστορικά και στον τεράστιο αριθμό αποκλίσεων και «εξαιρέσεων» στους νόμους του παρελθόντος για ορισμένα έργα ή κλάδους οικονομικής δραστηριότητας, όπως ήταν τα ολυμπιακά έργα ή στις μέρες μας η εκτροπή του Αχελώου). Η διαφορά είναι ότι το fast track διευκολύνει και ταυτόχρονα εξασφαλίζει σε βάθος χρόνου την δυνατότητα για πρωταρχική συσσώρευση την οποία επιχειρεί σήμερα το κεφάλαιο στις πλάτες μας και το κάνει αυτό δημιουργώντας ένα καθεστώς μόνιμης «εξαίρεσης». Θα μπορούσε ίσως κανείς να επιχειρήσει μια αναλογία με τον νόμο για τις περιφράξεις ο οποίος κατά τον 17^ο αιώνα έστρωσε τον δρόμο για την εκτεταμένη ιδιοποίηση από την μεριά του κεφαλαίου μιας νέας εργατικής δύναμης, αλλά και νέων φυσικών πόρων. Παρόλα αυτά ο νόμος δεν καινοτομεί, όπως ο νόμος περί περιφράξεων, γιατί οι καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις είναι σήμερα εμφανώς εδραιωμένες. Ο νόμος έρχεται περισσότερο να τις “σπρώξει” προς μια πιο ακραία έκφανσή τους. Έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας αρκετά μεγαλύτερης κλίμακας επισφαλών σχέσεων εργασίας και λεηλασίας της φύσης. Καθώς μεσολαβεί ένα δραματικά μειωμένο χρονικό διάστημα από τη στιγμή που ο επενδυτής αιτείται την έγκριση ενός έργου μέχρι και τη στιγμή ολοκλήρωσης της εγκατάστασής του, ο χρόνος απόσβεσης είναι μικρότερος. Έτσι, ενώ μέχρι σήμερα τα έργα υλοποιούνταν και λειτουργούσαν με ορισμένους ρυθμούς που ο επενδυτής ήταν υποχρεωμένος- για οικονομικούς λόγους- να κρατήσει προκείμενου να κάνει απόσβεση, με τον νέο νόμο τα έργα θα εγκαθίστανται και θα κλείνουν τον κύκλο τους πιο γρήγορα δημιουργώντας έτσι διαρκώς μια στρατιά άνεργων (και ταυτόχρονα μια στρατιά επισφαλών εργατών στην διάθεση της παραγωγής) και αφήνοντας πίσω τους καταστροφικές συνέπειες για τη φύση.

Κοινός « Τόπος

ελευθεριακό δίκτυο αντίστασης στη βιοτεχνολογία

και την τεχνοεπιστήμη της κυριαρχίας

http://koinostopos.espivblogs.net/

Για την επικοινωνία με τον Κοινό Τόπο μπορείτε να στείλετε email στη λίστα μας: koinostopos@lists.riseu

Ο Βάγκνερ ισχυριζόταν κάποτε ότι η “αληθινή τέχνη και μουσική είναι ασύμβατες με τον καπιταλισμό”.

Αν και σε πολλούς από εμάς ένας τέτοιος ρομαντικός αφορισμός ηχεί παράδοξα οικείος, καθώς έχει βαθιές ρίζες στις αστικές ιδεοληψίες μας, η αλήθεια είναι πως στην πραγματικότητα όλοι ξέρουμε ότι οι εξελίξεις τον έχουν οικτρά διαψεύσει, σε βαθμό που σήμερα να ηχεί στ’ αυτιά μας περισσότερο σαν ρομαντική αφέλεια παρά σαν ηθική προτροπή που θέτει το ζήτημα της χειραφέτησης της τέχνης.

Αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στην ιστορία της μοντέρνας και της σύγχρονης τέχνης προκειμένου να επιβεβαιώσουμε την υποψία μας πως ο καπιταλισμός και η τέχνη μοιράζονται το ίδιο πάθος για τη δημιουργικότητα και την καινοτομία. Και πως, παρά τις συνεχείς εντάσεις στη σχέση τους και την τάση αλληλοκτονίας που φαινομενικά επιδεικνύουν, ούτε ο καπιταλισμός ούτε η τέχνη θα ήταν ό,τι είναι χωρίς να αναζωογονούνται διαρκώς από την αμφίδρομη αυτή σχέση. Υπόσχονται άλλωστε και οι δυο την ευτυχία. Και οι δύο προσπάθησαν να χειραφετήσουν το άτομο από τους προ-νεωτερικούς περιορισμούς, καταστρέφοντας κάθε παραδοσιακή κοινωνική μορφή και σχέση με τον κόσμο και τη φύση…

Έτσι λοιπόν, ακόμα και η απεγνωσμένη απόπειρα των καλλιτεχνικών πρωτοποριών να απαγκιστρώσουν την τέχνη από την εμπορευματική σχέση στην οποία ο καπιταλισμός ενσωματώνει κάθε κοινωνική σχέση λειτούργησε πίσω από την πλάτη τους μετατρεπόμενη σε κατάφορη επιβεβαίωση αυτής της σχέσης. Δείτε πόσο αξίζει σήμερα ένα έργο της ρωσικής πρωτοπορίας ή πώς έχει ενσωματωθεί πλήρως στη γλώσσα της διαφήμισης και του μάρκετινγκ η ρητορική των καταστασιακών για την “πειραματική κατασκευή της καθημερινής ζωής”, την “ανάπτυξη του δημιουργικού πνεύματος”, τη “δημιουργία περιβαλλόντων” και την “κατασκευή του εαυτού”.

Η ιδεαλιστική εμμονή πολλών από εμάς να βλέπουμε μέχρι σήμερα την τέχνη και τον καπιταλισμό ως ασύμβατες έννοιες δεν απηχεί τίποτ’ άλλο παρά τη σχιζοειδή αντίληψή μας για τη σημασία και τη λειτουργία της τέχνης μέσα στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Με άλλα λόγια, την άρνησή μας να αποδεχτούμε τον φετιχιστικό ρόλο της τέχνης στη συμβολική οικονομία και τη σχέση της με την πολιτική οικονομία, ενώ ταυτοχρόνως συνεχίζουμε απεγνωσμένα να προβάλουμε σε αυτήν την επιθυμία απελευθέρωσής μας από την καπιταλιστική σχέση της ανταλλακτικής αξίας.

Στο πλαίσιο μιας κραταιάς, από τα τέλη του 18ου αιώνα έως τις μέρες μας, ιδεολογικής κατασκευής, η τέχνη θεωρείται “αυτόνομη”. Έχει ενδιαφέρον να δούμε πότε και πώς απέκτησε η τέχνη αυτή την “αυτονομία” που της αποδίδουμε ακόμα και σήμερα. Όπως ισχυρίζεται ο Τέρι Ήγκλετον, η τέχνη “έγινε, περιέργως, αυτόνομη με την ένταξή της στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Όταν η τέχνη αποτελεί εμπόρευμα, απελευθερώνεται από τις παραδοσιακές κοινωνικές λειτουργίες της στα πλαίσια της Εκκλησίας, του Νόμου και του Κράτους, και γνωρίζει την ανώνυμη ελευθερία της αγοράς. Τώρα υπάρχει, όχι για κάποιο συγκεκριμένο κοινό, αλλά για οποιονδήποτε μπορεί να την εκτιμήσει, αλλά και να την αγοράσει. Στον βαθμό λοιπόν που η ύπαρξή της δεν εξυπηρετεί κάτι ή κάποιον συγκεκριμένα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχει για τον εαυτό της. Είναι “ανεξάρτητη”, γιατί έχει απορροφηθεί από την παραγωγή αγαθών.” [447]

Παρότι όμως η τέχνη απορροφάται από την παραγωγή αγαθών, η “ανεξαρτησία” της έχει αποκτήσει στο ιδεολογικό και συμβολικό επίπεδο μια ιδιαίτερη σημασία. Για την αστική κουλτούρα πρέπει να είναι ανεξάρτητη διότι είναι ο προνομιακός χώρος του διαχωρισμένου αισθητικού, όπου η ανθρώπινη έκφραση παραμένει ελεύθερη από τον καταναγκασμό ώστε να υπηρετεί την ομορφιά και τη χαμένη ενότητα αντικειμένου-υποκειμένου. Για την επαναστατική κουλτούρα, είναι ο προνομιακός χώρος όπου ριζώνει η αντίσταση στην αλλοτρίωση, η δυνάμει μήτρα της χειραφέτησης από τον τον καταναγκασμό και την υπαγωγή της ύπαρξης στον άτεγκτο νόμο της αξίας στο πλαίσιο του καπιταλισμού.

Και στις δύο περιπτώσεις, η τέχνη εκλαμβάνεται ως να λειτουργεί οιωνεί λυτρωτικά, αποφορτίζοντας την ανθρώπινη αγωνία της αλλοτρίωσης και της υποταγής στους κοινωνικούς όρους της εκμετάλλευσης των ανθρώπινων παραγωγικών ικανοτήτων. Η αφηρημένη αυτή λειτουργία της τέχνης μέσα στις καθαρά υλιστικές συνθήκες της εμπορευματικής παραγωγής αποκτά τη δυναμική θεμελιώδους διαχωρισμού, διαχωρίζοντας την ετερόνομη εργασία (δουλειά), που επιβάλεται από την ανάγκη, από την αυτόνομη καλλιτεχνική ενασχόληση (δημιουργία), που είναι μια υψηλή μορφή ανθρώπινης επικοινωνίας και έκφρασης.

Αυτός ο διαχωρισμός αναπόφευκτα οριοθετεί ένα “έξω”, ένα καταφύγιο μη ανταγωνιστικής, ανιδιοτελούς (με οικονομικούς όρους) δραστηριότητας, όπου οι αξίες είναι εξατομικευμένες στον υπέρτατο βαθμό (η ιδιοφυία, το ταλέντο, το χάρισμα κ.λπ.) και επανέρχονται στον κοινωνικό στίβο οριζόμενες από την αντίθεσή τους (μοναδικότητα, σπάνις, κ.λπ.) προς το τυποποιημένο και μαζικό προϊόν-εμπόρευμα ως απελευθερωμένες (ή δυνάμει απελευθερωτικές) μορφές του ανθρώπινου ποιείν/πράττειν.

Αυτός ο διαχωρισμός τοποθετεί σε έναν βαθμό σαν εξαίρεση τα άτομα στα οποία αποδίδονται ιδιαίτερες “δημιουργικές” ικανότητες, τους καλλιτέχνες, από τον καταναγκασμό της εργασίας ως μέσου για την επιβίωση. Τοποθετεί τη δραστηριότητά τους, την καλλιτεχνική πράξη, εκτός παραγωγικής διαδικασίας, καλλιεργώντας έτσι τον διαχωρισμό μεταξύ εκείνων που είναι ελεύθεροι να σκέφτονται και να δημιουργούν κι εκείνων που είναι καταδικασμένοι απλώς να δουλεύουν για να αναπαραχθούν.

Ενώ όμως προσλαμβάνεται ως “εξαίρεση”, η καλλιτεχνική δραστηριότητα στην πραγματικότητα δεν είναι παρά μια μορφή εργασίας αν και αποτελεί ταυτοχρόνως και μια ιδιαίτερη μεσολάβηση των κοινωνικών σχέσεων που δημιουργούν οι ιστορικά συγκεκριμένες παραγωγικές συνθήκες.

Αυτή η αντίφαση δεν διέφυγε από τη διορατικότητα του Μαρξ, ο οποίος είχε επισημάνει ότι: “Ο συγγραφέας είναι παραγωγικά εργαζόμενος καθόσον παράγει ιδέες, αλλά από τη στιγμή που πλουτίζει τον εκδότη που εκδίδει το έργο του, είναι ένας μισθωτός εργαζόμενος για τον καπιταλιστή”.

Όπως κάθε αξία χρήσης στον καπιταλισμό, η μοίρα των προϊόντων της καλλιτεχνικής εργασίας, δηλαδή των διακριτών “έργων τέχνης”, είναι να εκφράζουν και μια ανταλλακτική αξία, γεγονός που τα τοποθετεί αυτομάτως στην τάξη των εμπορευμάτων. Άρα τα καθιστά αντικειμενοποιημένες μορφές της αφηρημένης αξίας.

Το έργο τέχνης, σε κάθε μορφή του, διαφέρει από το εμπόρευμα στο βαθμό που εμπεριέχει τον προσδιορισμό της αξίας του με όρους που φαινομενικά δεν υπόκεινται στον τυπικό “νόμο της αξίας”. Δηλαδή, η αξία του δεν καθορίζεται με βάση τη δαπάνη χρόνου και την κατανάλωση εργατικής δύναμης, ως αφηρημένης εργασίας που παράγει αξίες με τη μορφή εμπορευμάτων, αλλά στην υποτιθέμενη ιδιότητά του να αποκτά αξία βάσει πολιτιστικά διαμορφωμένων και θεσμικά κατοχυρωμένων αισθητικών κριτηρίων που ουδεμία πραγματική σχέση έχουν με την εμπορευματική οικονομία.

Το έργο τέχνης καθίσταται έτσι, από τη μια, η άρνηση του εμπορεύματος, από την άλλη, όμως, καθίσταται ταυτοχρόνως και μια επιβεβαίωση της κυριαρχίας του εμπορεύματος, με την έννοια ότι, στο πλαίσιο του πολιτισμού μας, ανάγεται σε απόλυτο φετίχ, τόσο στο υλικό επίπεδο, ως μορφή, όσο και στο συμβολικό επίπεδο, ως περιεχόμενο.             .

Αυτό που αποκαλύπτει τον ιδεολογικό χαρακτήρα της κυρίαρχης αντίληψης περί “αυτονομίας” της τέχνης είναι ο επανεντοπισμός της θέσης και του ρόλου των καλλιτεχνών στην διαδικασία παραγωγής αξίας στο πλαίσιο του ύστερου καπιταλισμού, της ευέλικτης κεφαλαιακής συσσώρευσης που αποκαλείται και “μετα-φορντισμός”, καθώς και η αποσαφήνιση της σημασίας της σε αυτήν την ιστορικά καθορισμένη στιγμή εξέλιξης του καπιταλισμού.

Ισχυρίζομαι πως πρόκειται για μια αναβαθμισμένη λειτουργικά θέση σε σύγκριση με την αντίστοιχη θέση που κατείχαν οι καλλιτέχνες σε προηγούμενες εποχές και φάσεις της καπιταλιστικής ανάπτυξης.

Δεν είναι πλέον αποκλειστικά καθαυτή η καλλιτεχνική παραγωγή που καθιστά την καλλιτεχνική δραστηριότητα αποδοτική για το κεφάλαιο, αλλά κυρίως η ίδια η καλλιτεχνική πρακτική και τα μέσα της που αποτελούν πλέον πρότυπο αυτού που το κεφάλαιο θεωρεί “παραγωγική εργασία”, αλλά και η χρήση αυτών των πρακτικών και των μέσων σε ολόκληρο το κύκλωμα αξιοποίησης της αξίας, από την παραγωγή ως την κατανάλωση.

Πρόκειται αναμφίβολα για μία αλλαγή η οποία είναι συναφής με την κρίση του φορντισμού στη σφαίρα της παραγωγής και της κυκλοφορίας του κεφαλαίου και την αντίστοιχη κρίση της ρυθμιστικής ικανότητας του κεϋνσιανισμού στη σφαίρα του κράτους, που εκτυλίχθηκε ως δομική κρίση του μεταπολεμικού μοντέλου κοινωνικής αναπαραγωγής.

Δεν είναι τυχαίο ότι την ίδια εποχή εντοπίζεται ιστορικά, και παράλληλα με την ήττα του εργατικού κινήματος, το “τέλος των πρωτοποριών”, των καλλιτεχνικών πρακτικών που έθεταν ως στόχο τους το “ξεπέρασμα της τέχνης” ως διαχωρισμένης από την εργασία δραστηριότητας. Και αυτό συνέβει διότι, στην αναδιαρθρωμένη, τεχνολογικά αναβαθμισμένη διάχυτη διαδικασία παραγωγής ως “παραγωγική εργασία” θεωρείται πλέον η εργασία που είναι συνδεδεμένη με τη “δημιουργικότητα”, το συναίσθημα, τη νοημοσύνη, τη γλώσσα και γενικότερα τις επικοινωνιακές ικανότητες του υποκειμένου.

Οι νέες μορφές καπιταλιστικής συσσώρευσης τείνουν να επαναπροσδιορίσουν τη σχέση “εργασίας” και “αξίας”. Η αξιοποίηση, η απόσπαση δηλαδή υπεραξίας, δεν είναι πλέον αποκλειστικά συνδεδεμένη με την υλική παραγωγική διαδικασία και την εκμετάλλευση της εργασίας από το κεφάλαιο, σε ένα ορθολογικά οργανωμένο σύστημα παραγωγής μέσα στο εργοστάσιο. Δεν είναι μόνο η αλλοτριωμένη εργασία του “εργάτη μάζα”, ενός έμβιου εξαρτήματος της παραγωγικής μηχανής, που το κεφάλαιο χρησιμοποιεί για να διευρύνει την παραγωγή αξίας, αλλά χρησιμοποιεί πια όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες που τυπικά δεν υπάγονται στην έννοια της εργασίας, όπως η δημιουργικότητα, εκφρασμένη ως καλλιτεχνική δραστηριότητα και παιχνίδι, η γλώσσα και η επικοινωνιακή ικανότητα, η αυτοπαραγωγή, η συνεργατικότητα και η κοινωνική δικτύωση, η διαμόρφωση της ταυτότητας, κ.λπ.

Με τις αναλύσεις του ιταλικού μετα-Εργατισμού (post-operaismo) και του Αυτόνομου μαρξισμού για τη μετάβαση από το φορντιστικό καθεστώς παραγωγής στο μετα-φορντιστικό, στο “κοινωνικό εργοστάσιο”, τον “κοινωνικό εργάτη” και την “άυλη εργασία” (immaterial labour), την εργασία που επενδύει τα εμπορεύματα με τη συμβολική τους σημασία, καθώς και με τις όψιμες αμερικανοτραφείς θεωρίες του ακαδημαϊκού συρμού περί της σπουδαιότητας της “δημιουργικής τάξης” (creative class) στην παραγωγή του κοινωνικού πλούτου, η διεύρυνση της έννοιας της εργασίας και η ποιοτική αναβάθμισή της ώστε να περιλαμβάνει κάθε πτυχή της ανθρώπινης υπόστασης, κρύβει κάτω από το χαλί το διευρυνόμενο καθεστώς εκμετάλλευσης – την αναπαραγωγή δηλαδή των παραγωγικών σχέσεων τη στιγμή που οι παραγωγικές δυνάμεις έχουν υποτίθεται αποκτήσει μια νέα δυναμική κι έχουν εμπλουτιστεί με βιοπολιτικό τρόπο. Αφήνει εκτός κάδρου επίσης την εγγενή αντίφαση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, δηλαδή την εκμετάλλευση της ζωντανής εργασίας και της συλλογικής διάνοιας από τη μια και την ολοένα μεγαλύτερη ανάγκη του να περιορίσει το κόστος παραγωγής και αναπαραγωγής τους για το κεφάλαιο.

Η τέχνη αρχίζει τις τελευταίες δεκαετίες να παίζει έναν ολοένα και πιο καίριο μεσολαβητικό ρόλο στην παραγωγή αξίας, ενώ είναι ουσιαστική πλέον η συμβολή της στην πραγματοποίηση της υπεραξίας, στις συνθήκες του αποκαλούμενου “γνωσιακού καπιταλισμού”, όπου η διευρυνόμενη κατηγορία του “ενοικίου” εξαπλώνεται ως “παρασιτική” μορφή του κέρδους και ως αντίρροπος μηχανισμός στην πτωτική τάση του κέρδους. Το ενοίκιο (μίσθιο – rent), ως μορφή πραγματοποίησης της υπεραξίας, διευρύνεται ώστε να συμπεριλάβει, εκτός της έγγειας ιδιοκτησίας που αποφέρει έσοδα από μισθώματα, και την  πνευματική, καλλιτεχνική, και “μονοπωλιακή” ιδιοκτησία του “αυτόνομου” έργου τέχνης. Όπως στην πρώτη περίπτωση το κεφάλαιο εκμεταλλεύεται τη γη μέσω της ιδιοποίησής της έτσι και στη δεύτερη εκμεταλλεύεται το συλλογικά παραγόμενο άυλο κεφάλαιο, πολιτιστικό ή γνωσιακό, το οποίο ιδιοποιείται ελέγχοντας πλήρως την αξιοποίηση και τη διανομή του.

Η καλλιτεχνική δραστηριότητα, από τη σκοπιά του κεφαλαίου, δεν ενδιαφέρει πλέον τόσο γι’ αυτό καθαυτό το προϊόν της παραγωγής της, τα έργα τέχνης ως διακριτά προϊόντα-εμπορεύματα δηλαδή, ακόμα κι αν είναι στο πεδίο της αγορά που εν πολλοίς καθορίζονται οι αξίες, όσο για την “επιτελεστικότητά” της, δηλαδή  τις διαδικασίες οργάνωσης της διακίνησης, διανομής και κατανάλωσής τους, τη συμβολή τους στη συσσώρευση πολιτιστικού κεφαλαίου που μπορεί να πωληθεί με τη μορφή πνευματικών δικαιωμάτων και στη δημιουργία δικτύων συνεργασίας που εξασφαλίζουν κυκλώματα διανομής και κατανάλωσης, ανατροφοδοτώντας συνεχώς την παραγωγή με τη, συνήθως άμισθη, δημιουργική συμβολή των συμμετεχόντων.

Τώρα δεν έχει πια σημασία μόνο το γεγονός ότι στην τέχνη το υποκείμενο είναι η κύρια παραγωγική δύναμη -όπως έλεγε ο Αντόρνο-, αυτό συμβαίνει άλλωστε και στην υλική παραγωγή με τη ζωντανή εργασία, φορέας της οποίας είναι το υποκείμενο-εργάτης, αλλά ότι εμπλέκεται ολόκληρη η υπόσταση του υποκειμένου, η ίδια δηλαδή η υποκειμενικότητα εν συνόλω.

Με την υποκειμενικότητα να γίνεται η κατ’ εξοχήν παραγωγική μηχανή, το “συναίσθημα”, η “διάνοια” και η “δημιουργικότητα” είναι τα “μέσα παραγωγής”, ενσωματωμένα στο και αδιαχώριστα από το υποκείμενο-φορέα της εργασιακής δύναμης και την επιθυμία του για “αυτο-έκφραση”, “αυτο-καθορισμό” και “αυτο-ποίηση”. Στην πραγματικότητα δηλαδή είναι η έννοια της εργατικής δύναμης του υποκειμένου που έχει διευρυνθεί ώστε να περιλαμβάνει περισσότερες πτυχές της ζωντανής έκφρασης.

Οι υπ’ αυτή την έννοια αναβαθμισμένες δυνάμεις της παραγωγής παραμένουν ωστόσο εγκλωβισμένες στις καπιταλιστικές παραγωγικές σχέσεις. Η ποιοτική αναβάθμιση συνεχίζει να καθορίζεται με τα ποσοτικά κριτήρια της αξίας.

Δεν είναι λοιπόν μόνο η διάχυση της παραγωγής αξίας στο “κοινωνικό εργοστάσιο”, είναι και η οργάνωση των ιδιαίτερων συνθηκών που απαιτεί η παραγωγής και η κατανάλωση της τέχνης με τη μορφή της βιομηχανίας και η πλήρης υπαγωγή των ζωικών δυνάμεων (animal spirits), και όχι μόνο της εργατικής δύναμης, στην αξιοποίηση της αξίας.

Η οικονομική ανάπτυξη των απο-βιομηχανοποιημένων κρατικών σχηματισμών βασίζεται ολοένα και περισσότερο στις “δημιουργικές βιομηχανίες”, σε ό,τι ο Τόνι Μπλερ όρισε, ήδη από τη δεκαετία του 90, χαράσσοντας τη νέα εθνική οικονομική πολιτική της Μεγάλης Βρετανίας, ως «τις βιομηχανίες εκείνες που έχουν τις ρίζες τους στην ατομική δημιουργικότητα, ικανότητα και ταλέντο και που ενέχουν τη δυνατότητα για παραγωγή πλούτου και δημιουργία θέσεων εργασίας μέσω της παραγωγής και της εκμετάλλευσης της πνευματικής ιδιοκτησίας». Η γενιά των YBA, των Young British Artists, επιβεβαίωσε την πολιτική του με αποδοτικό τρόπο.

Οι μέχρι πρότεινος θεωρούμενοι “αυτόνομοι” καλλιτεχνικοί τομείς, όπως είναι ας πούμε ο τομέας των εικαστικών τεχνών, ενσωματώνονται με ταχείς ρυθμούς στη “δημιουργική βιομηχανία”. Αυτό επιβεβαιώνεται από την σταθερή αύξηση του παραγωγικού δυναμικού, την ορθολογική οργάνωση της διακίνησης και τη σημασία της μαζικής κατανάλωσης του καλλιτεχνικού έργου μέσα σε ένα πλήρως αισθητικοποιημένο και εμπορευματοποιημένο περιβάλλον. Η “άυλη εργασία” είναι έτσι εξίσου εκμεταλλεύσιμη με την υλική εργασία στο εργοστάσιο.

Η “πραγμάτωση της τέχνης στην καθημερινή ζωή” που επεδίωξαν με τη θεωρία, τη δράση και το έργο τους οι Καταστασιακοί έχει πλέον υλοποιηθεί με τον πιο σαφή τρόπο, αν και αυτό έγινε με τους όρους του κεφαλαίου.

Υπάρχει όμως και μια άλλη, ίσως πιο καίρια διάσταση σε όλα αυτά, που στις σημερινές συνθήκες αποθέωσης του “άυλου” (από τα χρηματοπιστωτικά προϊόντα έως τη “δημιουργικότητα”) παραμένει στο ημίφως. Η πραγματοποίηση της υπεραξίας, η μετατροπή δηλαδή σε χρήμα της αποσπασμένης υπεραξίας στον τομέα της παραγωγής στον πρωτογενή και τον δευτερογενή τομέα, είναι η διαδικασία που συνδέει άμεσα το “άυλο” με το υλικό. Συνδέει δηλαδή τα χρηματοπιστωτικά προϊόντα με τη μελλοντική υλική παραγωγή και την αφηρημένη καλλιτεχνική δραστηριότητα με την αξία της ακίνητης περιουσίας.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα το οποίο μπορεί να φωτίσει τους μηχανισμούς μετατροπής του “άυλου” σε απτό κέρδος, σε χρήμα, είναι η διαδικασία του αστικού “εξευγενισμού”, όπου γίνεται φανερός ο καταλυτικός ρόλος της τέχνης και των καλλιτεχνών στην αξιοποίηση του κεφαλαίου που επενδύεται στην αγορά ακινήτων.

Δεν θα επεκταθώ γύρω από αυτό το θέμα, αν και το θεωρώ σημαντικό για όσα συζητάμε εδώ. Θα παραπέμψω όσες και όσους ενδιαφέρονται να δουν πώς λειτουργεί στην πράξη στη γνωστή πλέον περίπτωση του Κεραμεικού-Μεταξουργείου και σε όσα διαμείβονται στην περιοχή αυτή τα τελευταία 4-5 χρόνια. Έχουν ειπωθεί πολλά για τη συγκεκριμένη περίπτωση, ενώ γενικότερα το θέμα του “εξευγενισμού” και η σχέση του με την τέχνη και τους καλλιτέχνες έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών μελετών από διάφορες οπτικές γωνίες τις τελευταίες δεκαετίες, και μια στοιχειώδης έρευνα στο διαδίκτυο θα δώσει στον οποιονδήποτε τη δυνατότητα να ενημερωθεί και να βγάλει τα δικά της/του συμπεράσματα.

Συγχωρέστε με που θα κλείσω απαισιόδοξα ετούτη την παρέμβαση, αλλά ειλικρινά δεν βλέπω πώς, υπ’ αυτές τις συνθήκες, οι καλλιτέχνες θα μπορούσαν να αντισταθούν. Πώς θα μπορούσαν να βραχυκυκλώσουν το κύκλωμα παραγωγής-διακίνησης-κατανάλωσης, στο οποίο διαδραματίζουν έναν σημαντικό ρόλο, χωρίς ταυτοχρόνως να αυτοακυρωθούν, χάνοντας την ταυτότητά τους.

Οι εργαζόμενοι σε καθεστώς μισθωτής σχέσης, οι οποίοι πουλάνε το εμπόρευμα εργατική δύναμη, απεργούν, σαμποτάρουν, κάνουν καταλήψεις του εργασιακού χώρου, δείχνουν ανυπακοή στις επιταγές της εργοδοσίας, κάνουν κοπάνα, μειώνουν εσκεμμένα την παραγωγικότητά τους, κ.λπ. Η εργασία γι’ αυτούς είναι μια αναγκαία συνθήκη και όχι ο τρόπος τους να υπάρχουν. Εκ των πραγμάτων, κάθε αντίδρασή τους υπονομεύει την καπιταλιστική σχέση αφού θέτει σε κρίση τους όρους με την οποία αυτή συγκροτείται μέσα από την αντιπαράθεση εργασίας-κεφαλαίου. Αυτή είναι η δική τους έμπρακτη κριτική στην καπιταλιστική σχέση.

Πώς μπορεί ο καλλιτέχνης να κάνει κάτι ανάλογο από τη στιγμή που η εργασία του, η καλλιτεχνική πράξη, ταυτίζεται με ολόκληρη την υπόστασή του;

Δεν έχει καμία σημασία λοιπόν το ερώτημα κατά πόσο οι καλλιτέχνες είναι ή όχι εργαζόμενοι (πόσο μάλλον εργάτες), από τη στιγμή που η εκμετάλλευσή τους δεν αφορά μόνο την καλλιτεχνική εργασία τους και το προϊόν της, αλλά ολόκληρη την υπόστασή τους ως δρώντα υποκείμενα.

Εγκλωβισμένοι σε αυτό το “οντολογικό” αδιέξοδο και όντας υποχρεωμένοι να προσπαθούν να επιβιώσουν ως “ελεύθεροι παραγωγοί” σε ένα αμιγώς ανταγωνιστικό περιβάλλον που κυριαρχείται πλήρως από την αξία, οι καλλιτέχνες συνήθως αποφεύγουν να εντοπίσουν στις καπιταλιστικές παραγωγικές σχέσεις την αντίφαση της θέσης τους και εστιάζουν τις όποιες αντιδράσεις τους ενάντια στην “κυρίαρχη κουλτούρα”, στους “θεσμούς”, στα “κυκλώματα” και τους “παράγοντες της αγοράς”, στις μορφές δηλαδή που παίρνουν αυτές οι σχέσεις και όχι στις ίδιες τις συνθήκες που τις παράγουν και τις επιβάλουν στα άτομα και την κοινωνία.

Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να είναι επαναστατική μια κριτική στάση που υιοθετείται μέσα στο πλαίσιο των καλλιτεχνικών θεσμών, ούτε ο φενακισμός που αποκαλείται “πολιτική τέχνη” θέτοντας ως επιδίωξή της, στη μεν απλοϊκή μορφή της να “καταγγείλει”, στη δε στοχαστική μορφή της να παρέμβει στην ίδια την οντότητα του πολιτικού. Ακόμα και ο ενεργός ρόλος τους στον κατά Ranciere “μερισμό του αισθητικού” που συμβάλει στη δημιουργία τόπων ανάδυσης του πολιτικού, έχει ενσωματωθεί ως παραγωγική διαδικασία υποκειμένων μέσα στο θέαμα της πολιτικής της ταυτότητας.

Είναι για μένα δεδομένο πως μόνο στο πλαίσιο ενός ευρύτερου αντι-καπιταλιστικού κινήματος που συγκροτείται με ταξικούς όρους είναι εφικτό να πραγματοποιηθεί η όποια δυνατότητα έχουμε ως υποκείμενα, είτε αποκαλούμαστε καλλιτέχνες είτε απλώς εργαζόμενοι, να απελευθερώσουμε την ανθρώπινη δημιουργικότητα από την υπαγωγή της στην διευρυμένη αξιοποίηση της αξίας και από τον φετιχισμό του εμπορεύματος οργανωμένου ως θέαμα. Και αυτό μπορούμε να το καταφέρουμε μόνο αν η παραγωγική μας δύναμη ως όλον χρησιμοποιηθεί ως μη διαχωρισμένη εργασία, εργασία που αναπαράγει την ίδια τη ζωή και όχι τη σχέση κεφάλαιο.

Το ποιον δρόμο θα ακολουθήσει και ποια μέσα θα χρησιμοποιήσει η επιθυμία μας για τη χειραφέτηση των παραγωγικών μας δυνάμεων από τον φετιχισμό του εμπορεύματος είναι νομίζω,  υπό τις παρούσες συνθήκες διευρυμένης κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής κρίσης, το πιο επείγον διακύβευμα.

Θα πρέπει ωστόσο να μην ξεχνάμε τη ρήση του Αντόρνο: “σε μια κοινωνία που θα είχε επιτύχει την ικανοποίησή της […] θα ήταν δυνατός ο θάνατος της τέχνης”.

Σας ευχαριστώ.

futura, Δεκέμβριος 2010

Λίγα λόγια για την περιοχή και τον υδροφόρο ορίζοντα στην Εύβοια

Η κεντρική Εύβοια περιλαμβάνει τους δήμους Χαλκιδαίων, Μεσσαπίων, Ν. Αρτάκης, Ληλαντίων και Διρφύων, ο πληθυσμός των οποίων φτάνει συνολικά τους 130.000 κατοίκους. Όλη αυτή η περιοχή καλύπτετε από ενιαίος υπόγειος υδροφόρος ορίζοντας (κωδικός αριθμός 07-24). αξιοποιείται για ύδρευση, άρδευση και άλλες χρήσεις και ως εκ τούτου υπάρχουν πάρα πολλές δημοτικές, γεωργικές και ιδιωτικές γεωτρήσεις και πηγάδια.

Η όλη περιοχή, λόγω των υψομετρικών της διαμορφώσεων, έχει δυο φυσικές απορροές επιφανειακών υδάτων, μία προς τον Ευβοϊκό Κόλπο και μία προς το Αιγαίο Πέλαγος. Οι ποταμοί Μεσσάπιος και Λήλας, καθώς και αρκετοί μικρότεροι χείμαρροι, διαρρέουν την Κεντρική Εύβοια και καταλήγουν, με μεγάλη κλίση και ύστερα από διαδρομή λίγων χιλιομέτρων, στο Βόρειο και Νότιο Ευβοϊκό κόλπο.

Η Κεντρική Εύβοια δέχεται πολύ υψηλά ποσά βροχοπτώσεων και θεωρείται μια πλουσιότατη υδατική περιοχή. Kατά τις μελέτες, όμως, του Υπουργείου Ανάπτυξης, η περιοχή παρουσιάζει ένα ιδιόμορφο υδρολογικό χαρακτηριστικό. Διότι, παρά τις μεγάλες κλίσεις των χειμάρρων και την μικρή απόσταση από την θάλασσα, οι απορροές βρόχινου νερού στη θάλασσα είναι πολύ μικρές και φτάνουν μόλις στο 9,6%, ενώ στον υδροφόρο κατεισδύει το 30% των βρόχινων υδάτων.

Η τοπική αυτή ιδιομορφία θα μπορούσε να δικαιολογηθεί μόνον αν δεχθούμε ότι υπάρχουν κάποια εμπόδια-φράγματα στους χείμαρρους και τα υδρορέματα, ώστε να προκαλούν λίμνασμα των βρόχινων υδάτων, με συνέπεια την τόσο αυξημένη κατείσδυση στον υδροφόρο ορίζοντα. Αλλά οι μελέτες πουθενά δεν αναφέρονται σε ένα τέτοιο δεδομένο.

Η μεταλλευτική δραστηριότητα της Λάρκο

Η μεταλλευτική δραστηριότητα της Λάρκο στην κεντρική Εύβοια ξεκινάει από το 1969 συνεχίζεται μέχρι της μέρες μας. Πρόκειται για επιφανειακά ανοικτά ορυχεία εξόρυξης σιδηρονικελίου τα οποία  λειτουργούν στην περιοχή του Δήμου Μεσσαπίων.
Από τη λειτουργία της ΛΑΡΚΟ έχουν δημιουργηθεί πολλαπλά ανοιχτά ορύγματα (κρατήρες) πολύ μεγάλου βάθους(300-400 μ.), χωρίς μέχρι σήμερα να έχει γίνει αποκατάσταση του περιβάλλοντος. Οι δραστηριότητες της ΛΑΡΚΟ εκτίνονται σε μια έκταση 4000 στρεμμάτων του Δήμου Μεσσαπίων, από τον Νέο και Παλαιό Παγώντα ως τις Άκρες, τον Σταυρό, το Κοντοδεσπότι, την Αγία Σοφία, την Πλατάνα, την Άτταλη, τη Μονή Μακρυμάλλης και την Τριάδα.

Σε αυτές τις εγκαταστάσεις σωρεύονται τεράστιες ποσότητες γαιωδών υλικών τα οποία αναφέρονται ως υλικά αποκάλυψης μεταλλεύματος, δηλαδή πρόκειται για ειδικά στερεά απόβλητα, που κανονικά έπρεπε να αποτίθενται με αδειοδοτημένο ασφαλή τρόπο.

Τα υλικά αυτά, όμως, απορρίπτονται αυθαίρετα, ασχεδίαστα και άναρχα και σχηματίζουν βουνά που φράσσουν τα υδρορρέματα και τα νερά των βροχοπτώσεων, τα οποία μη έχοντας διέξοδο, λιμνάζουν στους κρατήρες των ορυχείων ρυπαίνοντας τον υδροφόρο ορίζοντα με τα διαλυμένα άλατα όλων των βαρέων μετάλλων που περιέχουν.

Στους κρατήρες με τα μικτά θειούχα μεταλλεύματα (σιδηροπυρίτης, σκληρά πετρώματα) εισρέουν τα ύδατα και δημιουργείται το φαινόμενο της «όξινης απορροής». Το «κοκτέιλ» νερού και βαρέων θειούχων μετάλλων με τη βοήθεια του ατμοσφαιρικού οξυγόνου προκαλεί διάβρωση, που κατεισδύει αργά στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται στη διεθνή βιβλιογραφία τοξική ρύπανση.

Στα νερά της Μεσσαπίας, ανιχνεύονται χρώμιο, νικέλιο και ψευδάργυρος ενώ αν συστηματικοποιηθούν οι δειγματοληψίες υπόγειων υδάτων, θα ανιχνευθούν μετρήσιμες ποσότητες μόλυβδου και υδράργυρου.

Στο επόμενο στάδιο, η εταιρεία ΛΑΡΚΟ μεταφέρει το μετάλλευμα στους σπαστήρες, που βρίσκονται στην περιοχή του Τ.Δ. Σταυρού, απ’ όπου ξεκινάει και ο ιμάντας μεταφοράς του τριμμένου μεταλλεύματος στη θέση Βρυσάκια στις ακτές του Ευβοϊκού κόλπου. Τόσο κατά το σπάσιμο όσο και κατά τη μεταφορά του μεταλλεύματος γίνεται εκτεταμένη αέρια ρύπανση με αναπνεόμενη επικίνδυνη σκόνη. Εκτός αυτού, η περιοχή του Σταυρού ρυπαίνεται συστηματικά και από τα καμένα ορυκτέλαια που προέρχονται από τη συντήρηση των βαρέων οχημάτων της εταιρείας.
Ακολούθως, στη θέση Βρυσάκια, πριν το φόρτωσή του, συγκεντρώνεται το μετάλλευμα και γίνεται υδρομεταλλουργικός εμπλουτισμός του με χρήση αραιών διαλυμάτων θειϊκού οξέος. Τα υγρά απόβλητα του εμπλουτισμού είναι όξινα και πλούσια σε διαλυμένα άλατα βαρέων μετάλλων, επειδή περιέχει και θειούχα άλατα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται όξινο περιβάλλον και να ρυπαίνεται ο υδροφόρος ορίζοντας με βαρέα μέταλλα.
Ύστερα από τον εμπλουτισμό και το στέγνωμα, γίνεται η φόρτωση του μεταλλεύματος σε πλοία, χωρίς τη λήψη των απαραίτητων μέτρων προστασίας κατά της ρύπανσης της θάλασσας, και μεταφέρεται στο εργοστάσιο της Λάρυμνας, όπου γίνεται πυρομεταλλουργική επεξεργασία για την εξαγωγή προϊόντος σιδηρονικελίου (με ποσοστό νικελίου 19-29 %). Στη μονάδα της Λάρυμνας μεταφέρονται 1.100.000 τόνοι εμπλουτισμένου μεταλλεύματος ετησίως και, μετά την επεξεργασία του, η “σκουριά” αποτίθεται στη θάλασσα του Βόρειου Ευβοϊκού, με όλες τις γνωστές καταστροφικές συνέπειες για το οικοσύστημα.  Σύμφωνα με έρευνες του Κέντρου Θαλλάσιων ερευνών ο βυθός του Ευβοϊκού κόλπου επιβαρύνεται από την σκουριά που έχουν τα απόβλητα της ΛΑΡΚΟ, η οποία περιλαμβάνει μέταλλα όπως το νικέλιο, το χρώμιο, το κάδμιο, τον υδράργυρο. Οι αναλύσεις που έχουν γίνει σε αλιεύματα δείχνουν ότι η περιεκτικότητα τους σε βαρέα μέταλλα είναι τόσο υψηλή που η συνεχής και η μακροχρόνια κατανάλωση τους εγκυμονεί κινδύνους για την δημόσια κατανάλωση.

Χαρακτηριστικά να αναφέρουμε ότι σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας από τα 2 εκατομμύρια τόνους σκουριάς που παράγονται κατά έτος από τη ΛΑΡΚΟ το 1 εκατομμύριο ρίχνεται στο βόρειο Ευβοϊκό κόλπο ενώ το υπόλοιπο πωλείτε στις τσιμεντοβιομηχανίες.

Από το 1997 ως το 2002 το υπουργείο Ανάπτυξης γνωστοποιούσε τα στοιχεία της υδρογεωλογικής μελέτης τα οποία δείχνανε την μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα από την χρήση φυτοφαρμάκων, αλλά και από την λειτουργία κτηνοτροφικών και πτηνοτροφικών μονάδων  που είναι εγκατεστημένες κυρίως μεταξύ των ποταμών Λήλαντα και Μεσσάπιου  με ολικό άζωτο και ολικό φώσφορο.  Ο οι μονάδες αυτές ευθύνονται για τη μόλυνση των υδάτων  τόσο λόγω των λυμάτων τους όσο και λόγω της απόθεσης μεγάλων ποσοτήτων χημικών ουσιών, όπως ολικού και οργανικού άνθρακα (αντιβιοτικά, φάρμακα και COD)

Την άνοιξη του 2009 με πρωτοβουλία των περιβαλλοντικών συλλόγων της περιοχής, ανιχνεύτηκε εκτεταμένη χημική ρύπανση στα νερά ύδρευσης και άρδευσης. Κάτω από την πίεση των ευρημάτων,, η Νομαρχία Εύβοιας και ο Δήμος Μεσσαπίων υποχρεώθηκαν να αναθέσουν στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Ι.Γ.Μ.Ε. αντίστοιχα την εξέταση δειγμάτων νερού από διάφορες θέσεις της περιοχής, όπου ανιχνεύτηκαν τοξικά βαρέα μέταλλα και συγκεκριμένα χρώμιο, εξασθενές χρώμιο, νικέλιο, ψευδάργυρος κλπ.

Σε αυτές τις  μετρήσεις ανιχνεύθηκε   εξασθενές χρώμιο μέχρι και 128 μg/l βρέθηκε σε γεώτρηση στην Καστέλα και περισσότερο από 60 μg/l στο δίκτυο της ΔΕΥΑΜ, όταν το όριο ασφαλείας σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας είναι 0. Συγκεντρώσεις νικελίου που ξεπερνούν τα 30 μg/l, με όριο ασφαλείας τα 20 μg/l. Μάλιστα πρόσφατες αναλύσεις του ΙΓΜΕ ανίχνευσαν εξασθενές χρώμιο 11 μg/l σε δείγμα από το δίκτυο ύδρευσης Πολιτικών, που μέχρι πρότινος ήταν «καθαρό».

Εκτός όμως από τις μεταλλευτικές δραστηριότητες τις ΛΑΡΚΟ που αποτελούν την κύρια πηγή της χημικής ρύπανσης, υπάρχουν στην περιοχή  της Αρτάκης  βιομηχανίες οι οποίες παίρνουν λαθραία τοξικά απόβλητα από την περιοχή των Οινοφύτων για επεξεργασία. Στην πραγματικότητα από τους 1000 τόνους που παίρνουν επεξεργάζονται τους 50 και τους άλλους 950 τους αποθέτουν μέσα στο δάσος σε μεγάλα σακιά (big bag) ή τα πετάνε μέσα στους κρατήρες που έχει δημιουργήσει η ΛΑΡΚΟ. Όπως έχει πολλές φορές καταγγελθεί η αυθαιρεσία αυτών των βιομηχανιών στηρίζεται στην κάλυψη που τους παρέχουν οι πολιτικοί προϊστάμενοι της τοπικής αυτοδιοίκησης που ακυρώνουν  στην πράξη κάθε υπηρεσιακό έλεγχο. Στα γύρω χωριά εδώ και τέσσερα τουλάχιστον χρόνια είναι διάχυτη η φήμη ότι βυτία και φορτηγά με τοξικά απόβλητα από εταιρείες επεξεργασίας μετάλλου στη Βοιωτία έρχονται βράδυ σε εγκαταλειμμένα νταμάρια της ΛΑΡΚΟ ή μέσα στο δάσος και «αδειάζουν».

Τα λεφτά είναι πολλά, είναι χαρακτηριστικό ότι οι τιμές για τη μίσθωση ενός τέτοιου οχήματος κυμαίνονται από 8 έως 10 χιλιάδες ευρώ, τη στιγμή που για να σταλούν τα φορτία στη Γερμανία, όπου αδρανοποιούνται, χρειάζονται 30 χιλιάδες.  Σε δείγμα χώματος που ελήφθη από εγκαταλειμμένο νταμάρι και αναλύθηκε απ’ το Πανεπιστήμιο Αθηνών ανιχνεύθηκε ολικό χρώμιο μέχρι 840.000 μg/kg και εξασθενές 1.700 μg/kg.

Φυσικά δεν είναι η πρώτη φορά που γίνεται λόγος για την μόλυνση από τις δραστηριότητες της ΛΑΡΚΟ, πχ τον Δεκέμβρη του 2007 ο Δήμος Κηρέως κατάγγελλε ότι προκλήθηκε εκτεταμένη ρύπανση του ποταμού Κηρέα από κόκκινη ύλη προερχόμενη από το εργοτάξιο της ΛΑΡΚΟ

Το φοβερό είναι ότι τα υδρευτικά έργα υδρομάστευσης  πηγών και ανόρυξης νέων γεωτρήσεων  στον ήδη ρυπασμένο και μολυσμένο υδροφόρο ορίζοντα  έχουν ενταχθεί στο ΕΣΠΑ χωρίς να πάρουν υπόψη τους τις έρευνες που έγιναν από τον Αύγουστο του 2007 έως τον Αύγουστο του 2008 από τις υπηρεσίες Ελεγκτών του ΥΠΕΧΩΔΕ  και οι όποιες τεκμηρίωναν την απελπιστική κατάσταση του υδροφόρου ορίζοντα, που τον οδηγεί πλέον σε πλήρη αχρήστευση.   Όπως χαρακτηριστικά είπε και ο καθηγητής Χημείας και τροφίμων  Ζαμπετάκης  «είναι να σα ρουφάμε νερό με καινούργιο καλαμάκι από βρώμικο μπουκάλι»

Πηγές

1)    «ΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΗΣ ΤΟΞΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΚΑΙ ΜΟΛΥΝΣΗΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΜΕΣΣΑΠΙΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ»

Άρθρο του Αθανάσιου Παντελόγλου, Χημικού, Mcs Βιοχημικού Μηχανικού Ι.Τ.Α.Π. στο ecocrete 28-9-2009

2)     «Στην Εύβοια κρύβεται ένα τοξικό μυστικό» ρεπορτάζ Νάντια Βασιλιάδου στην ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΩΤΥΠΙΑ 20-9-2009

Μέσα από μια διαδικασία συναντήσεων, συζητήσεων και κοινών δράσεων των ομάδων: Μαύρο Πιπέρι, Μαύρο Ρόδο, Παιδιά του Σωλήνα, Αυτόνομο Στέκι, Αυτόνομες Παρεμβάσεις, Σπόρος, ατόμων από τις Εκδόσεις των Ξένων και συντρόφων/ισσών από διάφορες συλλογικότητες που ξεκίνησαν από το 2006, συγκροτήθηκε στην πανελλαδική συνάντηση που έγινε στα Xανιά στην κατάληψη Rosa Nera (Μαύρο Ρόδο) στις 21 και 22 Ιουνίου 2008 ο Κοινός Τόπος, ένα Ελευθεριακό Δίκτυο Αντίστασης στη Βιοτεχνολογία και την Τεχνοεπιστήμη της Κυριαρχίας.

Η δικτύωση ασχολείται κυρίως με τα ζητήματα που προκύπτουν από την εφαρμογή/επιβολή της βιοτεχνολογίας αλλά και γενικότερα της τεχνοεπιστήμης στην κοινωνία. Στόχος μας είναι μια γενικότερη πολιτική στάση για την ανατροπή των καπιταλιστικών σχέσεων κυριαρχίας και εκμετάλλευσης και κάθε εξουσιαστικού κοινωνικού σχηματισμού.

Στο φάσμα της κυρίαρχης ιδεολογίας, η βιοτεχνολογία μέσα από ένα σύμπλεγμα εταιρειών, ερευνητικών κέντρων, στρατών και κυβερνήσεων και με διάφορες μεταμφιέσεις (π.χ. σήμερα ως “συνθετική βιολογία” ή ως μέρος της νανοτεχνολογίας) έρχεται ως νέα θρησκεία να διαχειριστεί τον ανθρώπινο πόνο και την ανθρώπινη ελπίδα, αποσκοπώντας στον ολοκληρωτικό έλεγχο της ζωής και στη μεγιστοποίηση του κέρδους.

Η κριτική μας σε αυτήν τη νέα ιδεολογία, σε αυτήν τη νέα σχέση κυριαρχίας και εκμετάλλευσης δεν περιορίζεται σε θέματα βιοηθικής, αλλά αποτελεί πτυχή μιας συνολικότερης κριτικής και αντιπαράθεσης με το σύστημα εκμετάλλευσης και κυριαρχίας.

Η προσπάθεια για τη συγκρότηση μιας δικτύωσης ενάντια στην τεχνοεπιστήμη της κυριαρχίας, που εδώ και αρκετό καιρό έχει ξεκινήσει από συλλογικότητες και συντρόφους/ισσες του ελευθεριακού – αντικαπιταλιστικού κινήματος, παραμένει μια ανοικτή διαδικασία, που όμως δεν μπορεί να ξεκινάει κάθε φορά από την αρχή, χωρίς να παίρνει υπ’ όψιν της τα όσα ήδη έχουν κατακτηθεί ως κοινός τόπος στην διάρκεια αυτής της διαδρομής.

Πρόκειται για μια δικτύωση στην οποία συμμετέχουν συλλογικότητες με αυτοοργανωμένο αντιιεραρχικό χαρακτήρα καθώς και μεμονωμένοι/ες σύντροφοι/ισσες που διαπνέονται από αυτά τα χαρακτηριστικά. Η συμμετοχή των συλλογικοτήτων και των μεμονωμένων συντρόφων/ισσών γίνεται επί ίσοις όροις, χωρίς οι συλλογικότητες να διεκδικούν έναν ηγεμονικό ρόλο απέναντι στα άτομα. Είναι στόχος του Κοινού Τόπου να δημιουργήσει το κατάλληλο περιβάλλον, ώστε να μπορούν να εκφραστούν, να δράσουν και να πάρουν πρωτοβουλίες και τα άτομα. Είναι φανερό από τα παραπάνω ότι δεν μπορούν να συμμετέχουν Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, κόμματα, θεσμοί και κρατικοί ή ημικρατικοί οργανισμοί ανεξάρτητα από την εγγύτητα στις θεματικές ή την “μαχητικότητά” τους ενάντια στους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς κλπ.

Ο Κοινός Τόπος πέρα από τον αντισυστημικό του χαρακτήρα προσπαθεί να διαχύσει τον λόγο και την κριτική του αδιαμεσολάβητα και χωρίς σχέσεις εξάρτησης από τα αγοραία ΜΜΕ.

Το δίκτυο λειτουργεί με συνελεύσεις οι οποίες βασίζονται στον συνθετικό τρόπο λήψης των αποφάσεων και στο σεβασμό στις όποιες διαφορετικές προσεγγίσεις και απόψεις αναπτύσσονται εντός τους. Οι συνελεύσεις έχουν πανελλαδικό χαρακτήρα και γίνονται το λιγότερο 3 φορές το χρόνο. Έχουν οριζόντια δομή και οι αποφάσεις παίρνονται σε αυτές. Οι συλλογικότητες που συμμετέχουν διατηρούν την πλήρη αυτονομία τους. Ωστόσο, ως μέλη του Κοινού Τόπου, πρέπει να σέβονται τις κοινές αποφάσεις και δεσμεύσεις που (ανα)λαμβάνονται μέσα στις διαδικασίες του, ιδιαίτερα σε ό,τι έχει σχέση με την δημοσιοποίηση των απόψεων και των δράσεών του. Οι ομάδες δεν μπορούν να υπογράφουν δράσεις, κείμενα και αφίσες με το όνομα του Κοινού Τόπου παρά μόνο αν έχουν προκύψει μέσα από τις συλλογικές διαδικασίες του.

Προς την κατεύθυνση πραγματοποίησης των στόχων του Κοινού Τόπου έχουμε αποφασίσει ότι:

·          Στόχος μας είναι να ανοίξει ο διάλογος γύρω από τα ζητήματα της βιοτεχνολογίας. Να επικοινωνήσουμε τις απόψεις και τις θέσεις μας (μέσα από εκδηλώσεις, αντισυνέδρια κλπ.) και να ακούσουμε άλλες.

·          Επιδιώκουμε τη διάχυση της αντιπληροφόρησης στα θέματα της Βιοτεχνολογίας και της Τεχνοεπιστήμης όπως και την ενημέρωση για τις κοινωνικές αντιστάσεις που αναπτύσσονται τοπικά και παγκόσμια ενάντια στην επέκταση της κυριαρχίας μέσω των εφαρμογών της βιοτεχνολογίας.

·          Επιδιώκουμε να ξαναθέσουμε το αγροτικό ζήτημα (σχέσεις πόλης – υπαίθρου, πώς διαχειριζόμαστε τη γη, τι παράγεται, πώς παράγεται και από ποιον, πώς διακινούνται τα αγαθά και από ποιους) στην κατεύθυνση της αυτοοργάνωσης και της αυτοδιαχείρισης.

·          Θεωρούμε σημαντική την παρέμβαση μέσα στα πανεπιστήμια, εκεί δηλαδή όπου η προπαγάνδα των κυριάρχων προσπαθεί αφενός να νομιμοποιήσει τα σχέδιά της στους μελλοντικούς επιστήμονες και ερευνητές, και αφετέρου να κατευθύνει την παραγωγή γνώσης σύμφωνα με τα συμφέροντα των επιχειρήσεων του βιοτεχνολογικού τομέα.

·          Θεωρούμε ιδιαίτερα σημαντική τη θεωρητική και έμπρακτη εναντίωση στο λόμπι της βιοτεχνολογίας και τους μηχανισμούς με τους οποίους κάθε φορά εκφράζεται. Πιο συγκεκριμένα, αναγνωρίζουμε σήμερα στο πρόσωπο της Bionova τον κύριο μέχρι στιγμής εκπρόσωπο του λόμπι της βιοτεχνολογίας στην Ελλάδα.

·          Τέλος, προσπαθούμε να επεξεργαστούμε αντιπροτάσεις ώστε η αντίστασή μας στη βιοτεχνολογία να μην περιορίζεται μόνο στην κριτική, αλλά να δημιουργεί γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη θέσεων και πρακτικών που να μας επιτρέπουν να υπάρχουμε με τρόπους διαφορετικούς από αυτούς που προσπαθούν να μας επιβάλουν.