Τον Νοέμβρη του 2009 μετά από πρωτοβουλία κάποιων μελών της ομάδας “Στην Πρίζα”, καλέστηκε μια συνάντηση σε μονοκατοικία των Πετράλωνων όπου συμμετείχε κόσμος από συλλογικότητες που δουλεύουν με αφετηρία το φύλο και την σεξουαλικότητα στα πλαίσια του ευρύτερου ανταγωνιστικού κινήματος. Θέμα της συνάντησης η συζήτηση για την πιθανότητα διοργάνωσης ενός queer φεστιβάλ στην Αθήνα. Αυτή η πρώτη αναγνωριστική κουβέντα εξελίχθηκε σε μια σταθερή συνέλευση που κλείνει πλέον ένα χρόνο δουλειάς. Αρχικά οι συνελεύσεις μας γίνονταν στο Φεμινιστικό Κέντρο Αθήνας και στη συνέχεια στην κατάληψη της Σκαραμαγκά.
Αν και αυτές τις μέρες γίνεται πια πολύς λόγος για το “queer” σε κινηματικούς και όχι μόνο κύκλους, μπορεί και εξαιτίας της μετάφρασης στα ελληνικά του έργου της δημοφιλούς, στα όρια του pop-icon, αμερικανίδας φιλοσόφου Τζούντιθ Μπάτλερ, η έννοια και το πολιτικό της περιεχόμενο παραμένει κατά τη γνώμη μας σε μεγάλο βαθμό ασαφής και αδιευκρίνιστη. Ακόμη περισσότερο θεωρούμε ότι τείνει να εγκλωβιστεί σε διάφορες ερμηνείες χοντροκομμένες και εκλαϊκευτικές με την κακή την έννοια, και να σηματοδοτήσει κάτι δήθεν “προχώ” το πολιτικό βάθος όμως του οποίου μένει “χαμένο στη μετάφραση”.
Έτσι παρόλο που εδώ παρουσιάζουμε ένα queer φεστιβάλ, και που κάποιοι και κάποιες από την συνέλευσή μας αυτοπροσδιορίζονται ως queers, ελπίζουμε να μπορέσουμε επί της ουσίας να επικοινωνήσουμε την πολιτική μας αντίληψη πέρα από το queer ως ταμπέλα. Στόχος μας δεν είναι να απαντήσουμε στην ερώτηση “τι είναι το κουίαρ”, αλλά ούτε και “να φέρουμε το queer εδώ”. Το πρόγραμμα του φεστιβάλ που επισυνάπτουμε ελπίζουμε να δίνει από μόνο του μια σχετικά καθαρή εικόνα για το πολιτικό σύμπαν το οποίο θέλουμε να χτίσουμε, και για τις πολιτικές
διαδρομές που προσπαθούμε να περπατήσουμε.
Οι πολιτικές –θεωρητικές και πρακτικές– αναφορές μας, συναντιούνται σε μεγάλο βαθμό στους διάφορους φεμινισμούς των τελευταίων δεκαετιών, κυρίως αυτούς που οργανώνονται γύρω από την κριτική της ουσιοκρατίας, στην πρακτική και στο λόγο του ριζοσπαστικού κινήματος που θέτει το ζήτημα του φύλου και της σεξουαλικότητας ως ζήτημα εξουσίας και κυριαρχίας και στις βασικές αρχές της αυτοργάνωσης, της ομοφωνίας, της αντιιεραρχίας. Κάποιοι/ες από εμάς συμμετέχουν στο αναρχικό κίνημα, άλλοι σε ή/και δίπλα από χώρους αυτονομίας, ή
χώρους που οργανώνονται γύρω από τα ίχνη της παράδοσης του ελευθεριακού κομμουνισμού – κάποιες πάλι με μεθοδικότητα περιδιαβαίνουμε ελεύθερα, αν και όχι πάντα χωρίς ενοχές, τα σύνορα όλου αυτού του πολιτικού μωσαϊκού.
Αυτές μας οι επιλογές κάνουν λοιπόν πραγματικά δύσκολο, ίσως ανέφικτο, να ορίσουμε μια, κάποια, σταθερή ταυτότητα μέσω της οποίας να συστηθούμε – ταυτόχρονα όμως το γεγονός αυτό αποτελεί και μια από τις βασικές μας αφετηρίες: οι ταυτότητες, πολιτικές, σεξουαλικές, φύλου, εθνικές και άλλες είναι το έδαφος της εμπειρίας μας, την ίδια στιγμή που τις αναγνωρίζουμε ως προϊόν της εξουσίας των κυρίαρχων λόγων και ταυτόχρονα τις χρησιμοποιούμε ως μια συνθήκη προσωρινή, καταστασιακή, στην οποία συναντιόμαστε. Για αυτό και θα
μπορούσε απλώς να πούμε ότι η συνέλευση αποτελείται από όσες και όσους την ίδια στιγμή που στριμώχνονται μέσα στο δίπολο του γραμματικού γένους (βλ. όσοι και όσες) παλεύουν να το διαρρήξουν, ή ζουν ήδη μέσα και πάνω στις αναμφισβήτητες ρωγμές του: αλλόκοτες ετερο, τρανς, λεσβίες (και) φεμινίστριες, αδερφές, πούστηδες, υποκείμενα και σώματα που εν γένει η κυριαρχία σπρώχνει εκτός του ομαλού και χρησιμοποιεί για να συγκροτήσει την εξουσιαστική ιδέα του «φυσικού/φυσιολογικού», της νόρμας. Η πολιτική μας πράξη εν μέρει στοχεύει
στο να αναδείξει αυτές τις διεργασίες της εξουσίας, να δημιουργήσει συλλογικές προϋποθέσεις τόσο για την άρνησή τους όσο και για την υπέρβασή τους, και να υπονομεύσει το σύστημα της αναπαραγωγής της κυριαρχίας που στηρίζεται στην κανονικοποίηση της επιθυμίας, στον ντετερμινισμό του δίπολου αρσενικό-θηλυκό, και τις δικαιϊκές πράξεις νομιμοποίησης των σεξουαλικών ταυτοτήτων (βλ. γάμος, στρέιτ ή γκέι).
Ταυτόχρονα προσπαθούμε να καλλιεργήσουμε μια πρακτική και θεώρηση του πολιτικού που μας επιτρέπει να χτίσουμε κοινότητες μέσα στις οποίες να φροντίζουμε τα σώματα και τις επιθυμίες μας στο εδώ και τώρα, να γιορτάζουμε τις ανάγκες και τα θέλω τους – κοινοτήτες οι οποίες μπορούν να μεταβάλλονται και να μετασχηματίζονται την ίδια στιγμή που λειτουργούν υποστηρικτικά, τροφοδοτώντας και πραγματώνοντας την ουσιαστική αλληλεγγύη.
Σε καμία περίπτωση δεν αντιλαμβανόμαστε το πολιτικό μας πρόγραμμα ως «θεματικό», όπως συχνά αποκαλείται στους πολιτικούς χώρους που συναντιόμαστε. Το φύλο και η σεξουαλικότητα δεν είναι «θέματα», παρά μόνο με την έννοια πώς όλα τα κομμάτια της ζωής μας είναι «θέματα» προς διαπραγμάτευση και τόποι από τους οποίους μπορεί να στηθεί η δημιουργική αποδιοργάνωση των εξουσιαστικών σχέσεων. Αμφισβητούμε επίσης πως μπορεί να υπάρξει ένα μοναδικό νήμα το οποίο να συνδέσει τις πολιτικές αντιστάσεις απέναντι στην κυριαρχία. Και
φυσικά δεν νομιμοποιούμε σε καμία περίπτωση έναν κινηματικό θεωρητικό λόγο που στηρίζεται σε εργαλεία πλήρως απαρχαιωμένα και αναφέρεται σε «κύριες» και «δευτερεύουσες» αντιθέσεις. Ως εκ τούτου ένα πρώτο πεδίο δράσης είναι για εμάς τα ίδια τα ριζοσπαστικά κινήματα μέσα στα οποία ζούμε και τα οποία θρέφουν τις τρανσφοβικές, μισογύνικες, σεξιστικές και ομοφοβικές αντιλήψεις και πρακτικές του κυρίαρχου. Αντιλήψεις και πρακτικές από τις οποίες κανείς και καμιά μας δεν έχει ανοσία. Ούτε και εμείς, αν αναρωτιέστε.
Μαζί με όλα τα παραπάνω και παρόλο που πιστεύουμε πως δεν υπάρχει μία πολιτική δομή/θεωρία αντίστασης που να εκπροσωπήσει την «επανάσταση» ή κάποιο πρόγραμμα καθολικής πολιτικής ανατροπής, θεωρούμε πως έχοντας ως αφετηρία το δίπολο των φύλων και την κατηγορία της σεξουαλικότητας χρειάζεται οπωσδήποτε να εξερευνήσουμε το πώς αυτά διαρθώνονται σε πλέγματα με άλλες εξουσιαστικές δομές ή κατηγορίες παράγοντας τα υποκείμενα και τις διάφορες μορφές υποτέλειας στην κοινωνία που ζούμε. Στο πρόγραμμα του φεστιβάλ μέσα από τους άξονες έθνος και φύλο, Ψ-λόγος, επιστήμη, σώματα που αντιστέκονται και κινήματα/κοινότητες, κάνουμε μια προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση.
Αποτελούμε εν τέλει εκτός από μια συνέλευση και μια κοινότητα που νιώθει κυριολεκτικά στο πετσί της την εξουσία του καταναγκασμού «των δύο φύλων και της μίας σεξουαλικότητας». Με αυτό το τριήμερο φεστιβάλ δεν στοχεύουμε απλώς στο να σπάσουμε τα στερεότυπα αλλά να δείξουμε πώς αυτά σπάνε καθημερινά πάνω στο κοινωνικό μας σώμα. Θα θέλαμε, ιδανικά, πέρα από τα όρια των συμβατικών ταυτοτήτων να διαπραγματευτούμε από κοινού τα σώματα και τις επιθυμίες μας όπως τα βιώνουμε σε ένα πλαίσιο καπιταλιστικών, πατριαρχικών σχέσεων και κυρίαρχων εθνικών αφηγήσεων. Να δούμε πέρα από και κριτικά ένα φορμαλιστικό λόγο περί «δικαιωμάτων των μειονοτήτων» αλλά και πέρα από κενά σχήματα γενικής και αόριστης αλληλεγγύης προς κάποιους «άλλους» καταπιεσμένους. Και να προάγουμε πολιτικές που αντιμετωπίζουν τα ίδια μας τα σώματα ως φορείς εξουσίας και καθιστούν έτσι την ανάλυση της εμπειρίας και του βιώματος αναγκαία προϋπόθεση για να ανιχνεύσουμε και να κατανοήσουμε τις εξουσίες εντός μας.
Τέλος, επειδή η χωροταξία είναι πολύ σημαντική, αποφασίσαμε ότι η ιδέα «τρεις μέρες σε τρεις χώρους» καλύπτει σε μεγάλο βαθμό τόσο την ποικιλία των πολιτικών μας διαδρομών αλλά και ταιριάζει με το πώς θα θέλαμε ως συνέλευση να αποδιοργανώνονται ενίοτε τα όρια/σύνορα ανάμεσα στους κινηματικούς χώρους δημιουργώντας νέες, περιστασιακές γεωγραφίες που θα επιτρέπουν τη συνάντηση διαφόρων υποκειμένων και διαφορετικών πολιτικών αντιλήψεων και πρακτικών. Η κατάληψη της Σκαραμαγκά, το κατειλημμένο κτίριο της Τσαμαδού 15 του
Στεκιού Μεταναστών και το Αυτόνομο Στέκι είναι οι τρεις πολιτικοί χώροι που επιθυμούμε να αποτελέσουν τους τόπους δημιουργίας του φεστιβάλ.

Το πρόγραμμα του φεστιβάλ:
26/11/2010 ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ στην Κατάληψη Πατησίων 61 & Σκαραμαγκά
• 18:00-19:00 _ ΠΡΟΒΟΛΗ: “PINK CAMOUFLAGE”
• 19:00-22:00 _ ΣΥΖΗΤΗΣΗ: “ΕΘΝΟΣ ΦΥΛΟ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ”
• 22:00-00:00 _ PERFORMANCE: “ΕΙΜΑΣΤΕ ΟΛΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ”

27/11/2010 ΣΑΒΒΑΤΟ στο Κοινωνικό Κέντρο Τσαμαδού 15
• 12:00-14:00 _ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΜΩΒ ΚΑΦΕΝΕΙΟ ΤΗΣ ΜΠΡΟΣΟΥΡΑΣ “ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΠΥΡΑ”
• 14:00-16:00 _ BIRDWATCHING: ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΥΤΟΕΞΕΤΑΣΗΣ
• 15:00-17:00 _ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΧΟΡΤΟΦΑΓΙΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ
• 17:00-20:00 _ ΣΥΖΗΤΗΣΗ: “ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΡΩΤΑ ΚΑΙ ΤΡΕΛΑΣ”
• 20:00-22:00 _ ΠΡΟΒΟΛΕΣ: “TRANSVESTITES” _ “BORN QUEER, DEAR DOCTORS” _ “L’ORDRE DES MOTS”
• 22:00 _ pARtY

28/11/2010 ΚΥΡΙΑΚΗ στο Αυτόνομο Στέκι Ζωοδόχου Πηγής 95-97 & Ισαύρων
• 12:00-16:00 _ “WE ARE BORN NAKED – THE REST IS DRAG”
• 17:00-19:00 _ ΠΡΟΒΟΛΕΣ: “TRAVEL QUEERIES” _ “QUEER BEOGRAD”
• 19:00-21:00 _ ΣΥΖΗΤΗΣΗ: “ΦΤΙΑΧΝΟΝΤΑΣ ΚΙΝΗΜΑΤΑ, ΟΡΓΑΝΩΝΟΝΤΑΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ”
• 21:00 _ LIVE / PERFORMANCES

http://whatqueerfest.espivblogs.net/

Αντιφασιστικός αγώνας και Κοινωνικός Ανταγωνισμός

Το παράδειγμα της Ισπανικής Επανάστασης του ‘36

Σε μια προσπάθεια να ανιχνεύσουμε τα ζητήματα που έβαλε η Ισπανική Επανάσταση του 1936 στα 2 ½ χρόνια που διήρκησε  νομίζω ότι πρέπει να ξεκινήσουμε την κουβέντα από τον Φασισμό, όχι μόνο γιατί η Ισπανική Επανάσταση είναι η πιο μαζική και μαχητική αντίδραση στο φασισμό, αλλά γιατί εάν δεν ξεκαθαρίσουμε τα χαρακτηριστικά του φασιστικού κινδύνου δεν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε τόσο το ρόλο και τη στάση των ξένων παραγόντων όπως αυτόν των αστικών δημοκρατιών και της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά και την σχέση του αντιφασιστικού αγώνα με την ίδια την  κοινωνική επανάσταση.

Τόσο κατά την άνοδο του φασισμού στην Ευρώπη στο μεσοπόλεμο, όσο και σήμερα δεν μπορούμε παρά να διακρίνουμε την τυφλότητα της Αριστεράς απέναντι στον φασιστικό κίνδυνο. Η πλειοψηφία της Αριστεράς τότε και σήμερα θεωρεί ότι ο φασισμός αποτελεί μια ιστορική παρένθεση, μια οπισθοδρόμηση σε σχέση με τον ίδιο τον καπιταλισμό, ότι δεν ήταν παρά ένα αμάρτημα του παρελθόντος, αναχρονιστικό και προνεωτερικό Αυτή η θέση οδήγησε από την αρχική υποτίμηση του φασισμού στην ψευδαίσθηση ότι ο Αντιφασιστικός Αγώνας πρέπει να διεξαχθεί μέσα από ένα πλατύ δημοκρατικό μέτωπό κάτω από την αστική ηγεμονία και βάζοντας στην μπάντα το ζήτημα του κοινωνικού μετασχηματισμού: Γραμμή που η Κομμουνιστική Διεθνής προσπάθησε να εφαρμόσει μέσα από την δημιουργία των Λαϊκών Μετώπων το 1935 για να κάνει το 1939 μια στροφή 180^ο με το Γερμανοσοβιετικό Σύμφωνο Μη Επίθεσης.

Στην πραγματικότητα όμως ο Φασισμός δεν είναι μια οπισθοδρόμηση του καπιταλισμού, μια κίνηση προς τα πίσω, ένα προνεωτερικό μόρφωμα, αλλά αντίθετα είναι μια επιθετική κίνηση του καπιταλισμού όταν κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες, όξυνσης  τόσο του κοινωνικού ανταγωνισμού, αλλά και των ενδοκαπιταλιστικών ανταγωνισμών σε επίπεδο κρατών ή μπλοκ κρατών, η συνέχιση της ύπαρξης του καπιταλισμού ως συστήματος εκμετάλλευσης και κυριαρχίας απαιτεί την πλήρη αναχαίτιση και εκμηδένιση της ταξικής πάλης.

Η επιλογή του Φασισμού ως η «τελική λύση» απέναντι στους ταξικούς αγώνες και το Αντικαπιταλιστικό Κίνημα δεν είναι μια επιλογή που η κάθε εθνική αστική τάξη παίρνει σύσσωμη και με ενιαία στάση, τα ιδιαίτερα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα τμημάτων της αστικής, αλλά και των άλλων κυρίαρχων τάξεων  και στρωμάτων (γαιοκτήμονες, πολιτική και στρατιωτική γραφειοκρατία, μικροαστικά στρώματα, εθνικοί αυτόπροσδιορισμοί κλπ) εκφράζονται με διαφορετικό τρόπο, που πολλές φορές φτάνει μέχρι την ανοιχτή σύγκρουση με την επιλογή του φασισμού, αλλά πάντα πρόκειται για μια σύγκρουση που ποτέ δεν θα ήθελε να διακιντυνέψει την αστική ηγεμονία στην προσπάθεια αναχαίτισης της φασιστικής επιλογής.

Η Ισπανία για μια ολόκληρη πενταετία  πριν από το φασιστικό πραξικόπημα  συνταράσσεται από μια σειρά πολύ σκληρών ταξικών συγκρούσεων και εξεγέρσεων (από το κύμα απεργιών του ’31 μέχρι τις μεγάλες απεργίες των Ανθρακωρύχων στην Αστούρια το ’35) η οποίες στην μεγάλη τους πλειοψηφία καθοδηγούνται από την CNT.

Η ανάδειξη του Λαϊκού Μετώπου στην κυβέρνηση τον Φεβρουάριο του ’36 με την φανερή υποστήριξη του ΚΚΙ και την σιωπηρή της CNT είναι αποτέλεσμα τόσο αυτών των κοινωνικών αγώνων όσο και ενδοιαστικών αντιθέσεων σε επίπεδο  στρωμάτων της αστικής τάξης και της αυτονομίας που διεκδικούσαν τμήματα της (πχ Καταλανοί, Βάσκοι κλπ) απέναντι στα ως τότε ηγεμονικά στρώματα.

Το φασιστικό πραξικόπημα θα είχε πετύχει εάν δεν εύρισκε μπροστά του την μαζική και μαχητική αντίσταση της εργατικής τάξης. Η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου θα είχε πέσει σαν τραπουλόχαρτο αν οι ίδιοι οι εργάτες δεν είχαν αντιληφθεί τον κίνδυνο που αποτελούσε για αυτούς η άνοδος του φασισμού. Δεν είναι τυχαίο ότι η αντίσταση στους στρατιωτικούς του Φράνκο θα εκδηλωθεί καταρχάς και πιο δυναμικά στην Βαρκελώνη και την Καταλονία (κέντρο της δύναμης της CNT) για να απλωθεί μετά σε όλη την Ισπανία.

Όταν όμως είναι η πλατιά λαϊκή εξέγερση αυτή που αναχαιτίζει το φασιστικό πραξικόπημα, γίνεται προφανές ότι θα καλύψει το κενό που αφήνει μια χάρτινη κυβέρνηση που δεν ελέγχει ούτε το στρατό ούτε φυσικά και το λαό.

Και όταν ο λαός βρεθεί στο σημείο εκείνο που μέσα από την ίδια του την πράξη κατανοεί την δύναμη του, φυσικά δεν θα μείνει απλά να υπερασπιστεί με αυτή την δύναμη μια χρεωκοπημένη κυβέρνηση, αλλά θα βάλει μπροστά την «μηχανή» του κοινωνικού μετασχηματισμού προσπαθώντας να πάρει το σύνολο της κοινωνικής ζωής στα χέρια του.

Δεν χρειάστηκε να υπάρξει κάποιο σχέδιο από τα πάνω, ούτε κάποια κεντρική απόφαση της CNT για να ξεκινήσει η διαδικασία του κοινωνικού μετασχηματισμού, το έναυσμα ήταν ο ίδιος ο ένοπλος λαός, το διακύβευμα  ο νίκη απέναντι στον φασισμό., και ο κοινωνικός μετασχηματισμός το περιεχόμενο. Το πλέγμα των συνδικαλιστικών οργανώσεων, των αναρχικών κολεκτίβων και κέντρων, που είχαν συγκροτηθεί όλα αυτά τα χρόνια, θα αποτελέσει την βάση για αυτή την διαδικασία . Στα μάτια των επαναστατημένων εργατών και αγροτών το διακύβευμα της νίκης απέναντι στο φασισμό συνδέεται άρρηκτα με το περιεχόμενο του κοινωνικού μετασχηματισμού, όσο αυτός βαθαίνει, τόσο πιο επιτακτικό γίνεται το διακύβευμα.

Ο οργανωμένος στρατός είναι με τους φασίστες, οι αστυνομικές δυνάμεις όσες είναι με τους φασίστες αφοπλίζονται και οι υπόλοιπες διασκορπίζονται μέσα στο πλήθος των ένοπλων εργατών. Στο μέτωπο απέναντι  στους φασίστες το αποτελούν οι οπλισμένοι εργάτες και αγρότες οργανωμένοι στις πολιτοφυλακές των πολιτικών οργανώσεων και τις εργατικές φάλαγγες, το ρόλο της αστυνομίας τον έχουν οι εργατικές περίπολοι που οργανώνονται από τις εργοστασιακές επιτροπές, ο έλεγχος της βιομηχανικής  παραγωγής περνάει στα συνδικάτα και τις  εργοστασιακές επιτροπές, το ίδιο και οι μεταφορές και οι υπηρεσίες, μεγάλο τμήμα της αγροτικής παραγωγής (κυρίως στην Αραγονία) περνάει στα χέρια των κολεκτίβων, την μεταφορά των τροφίμων από την ύπαιθρο στις πόλεις και στο μέτωπο την αναλαμβάνουν τα συνδικάτα και επιβάλλεται ενιαία τιμή στα τρόφιμα καταργώντας την κερδοσκοπία των εμπόρων και των ενδιάμεσων.

Η κολεκτιβοποίηση και η κοινωνικοποίηση (ενοποίηση των επιχειρήσεων ενός κλάδου πχ στον κλάδο του ξύλου κάτω από τον εργατικό έλεγχό που εφαρμόζεται μέσω τον σωματείων) αποτελούν τα βασικά μοντέλα του κοινωνικού μετασχηματισμού στην παραγωγή.

Στην πραγματικότητα τις 7 πρώτες βδομάδες στην Καταλονία  τον «ρόλο» της κυβέρνησης τον παίζει η Κεντρική Επιτροπή Αντιφασιστικών Πολιτοφυλακών Καταλονίας που οργανώθηκε στις 21 Ιουλίου του ’36. Είναι οι δικές της εντολές που έχουν το κύρος για να εκτελεστούν από τους επαναστατημένους εργάτες και αγρότες.

Είναι ακριβώς αυτή η άμεση σχέση του αντιφασιστικού αγώνα με τον κοινωνικό μετασχηματισμό, που κάνει της δημοκρατικές κυβερνήσεις της δύσης να κρατήσουν στάση «ουδετερότητας» απέναντι στον εμφύλιο στην Ισπανία. Ακόμα και η Γαλλική κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου, συγγενική με αυτή του Λαϊκού Μετώπου της Ισπανίας, όχι μόνο δεν θα στηρίξει τους δημοκρατικούς, αλλά θα κλείσει και τα σύνορα της.

Στην πραγματικότητα οι αστικές κυβερνήσεις της δύσης ανησυχούν πιο πολύ από την ανάπτυξη της κοινωνικής επανάστασης στην Ισπανία, παρά από την επικράτηση του Φράνκο και την ενίσχυση του φασιστικού μπλοκ.

Η εχθρική στάση των καπιταλιστικών κυβερνήσεων της Αγγλίας της Γαλλίας και των ΗΠΑ απέναντι στην Ισπανική Επανάσταση δεν έχει να κάνει με την ενδοτική τους στάση απέναντι στο φασισμό, αλλά με το ίδιο  περιεχόμενο της Ισπανικής Επανάστασης.  Αν ο φασισμός αποτελεί τον κίνδυνο στην ενδοκαπιταλιστική- ενδοιμπεριαλιστική διαμάχη (όπως αυτή θα εκφραστεί με τον β΄ παγκόσμιο πόλεμο), η Ισπανική Επανάσταση αποτελεί τον κίνδυνο του ταξικού ανταγωνισμού. Η επιλογή ήταν ξεκάθαρη από την αρχή γιατί είδαν πιο καθαρά ίσως από όλους ότι η ήττα του Φράνκο δεν θα ήταν η νίκη της αστικής δημοκρατίας αλλά της Επανάστασης.

Η Σοβιετική Ένωση και οι Σταλινικοί; Η στάση τους αποτελεί για πολλούς ένα μεγάλο ερωτηματικό για την Ισπανική Επανάσταση. Ας μην ξεχνάμε μερικά βασικά ζητήματα:

Καταρχάς εκείνη την εποχή η στάση των ΚΚ ήταν πλήρως υποταγμένη στην βούληση της ΕΣΣΔ και στην δικιά της στρατηγική, το μέγιστό καθήκον των απανταχού «κομμουνιστών» ήταν να υπηρετούν την μια και μοναδική «σοσιαλιστική πατρίδα»

Το ΚΚΙ είδε στην συμμαχία του με τους αστούς δημοκράτες και στην βοήθεια από την ΕΣΣΔ την ευκαιρία να πάρει την ηγεμονία στο εργατικό κίνημα από την CNT ακόμα και εάν αυτό σήμαινε να ρισκάρει την νίκη επί του Φράνκο.

Εφόσον η CNT είχε την ηγεμονία στους εργάτες ο προσανατολισμός του ΚΚΙ και της UGT  για συγκρότηση κοινωνικής βάσης έγινε προς τα στρώματα των μικροαστών, των ελεύθερων επαγγελματιών και των μικροϊδιοκτητών που κρατούσαν μεγάλες επιφυλάξεις απέναντι στην κολεκτιβοποίηση και την κοινωνικοποίηση.

Οι αντιλήψεις του ΚΚΙ για την επανάσταση, το σοσιαλισμό και τα καθήκοντα της περιόδου δεν συμβαδίζανε καθόλου με την πραγματικότητα που διαμορφωνότανε μέσα στην επαναστατημένη ισπανική κοινωνία. Για το ΚΚΙ, όπως και για την ΕΣΣΔ, ο Σοσιαλισμός συνδεόταν με ένα κεντρικό κράτος με την εθνικοποίηση της παραγωγής που πέρναγε κάτω από κρατικό έλεγχό και όχι κάτω από εργατικό έλεγχό και με την συγκρότηση συγκεντρωτικών μορφών εξουσίας σε όλα τα επίπεδα από την παραγωγή μέχρι τον στρατό. Η ανασυγκρότηση του κράτους και η ηγεμονία του πάνω στις κοινωνικές μορφές οργάνωσης που αναπτύσσονταν στην Ισπανική Επανάσταση ήταν βασικό για το ΚΚΙ ακόμα και εάν αυτό θα ήταν ένα καθαρά αστικό κράτος.

Άλλωστε στην αντίληψη του ΚΚΙ για τα καθήκοντα της περιόδου, η νίκη επί του φασισμού προηγούταν της κοινωνικής επανάστασης, γι’ αυτό και σε όλη την διάρκεια της ήταν ο καλύτερος εγγυητής της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας και της αστικής δημοκρατίας.

Όπως σχεδόν σε κάθε επανάσταση το εσωτερικό μέτωπο είναι πιο καθοριστικό για της εξελίξεις από ότι τα πολεμικά γεγονότα.

Είναι η αναχαίτιση του κοινωνικού μετασχηματισμού αυτή που δίνει την δυνατότητα στους φασίστες να πάρουν το πάνω χέρι στο πεδίο τον μαχών. Είναι η αφαίρεση της πρωτοβουλίας από τον επαναστατημένο λαό, είναι η επαναφορά των εξουσιαστικών καταπιεστικών και εκμεταλλευτικών σχέσεων που δέσποζαν πριν τον Ιούλιο αυτή που σιγά σιγά θα ανακόψει την επαναστατική ορμή των εργατών και των αγροτών, που βλέπουν ότι η ίδια η δημοκρατία τους αφαιρεί ό,τι αυτοί δημιούργησαν για να νικήσουν το φασισμό.

Από τον Σεπτέμβρη του ’36 τόσο η κεντρική κυβέρνηση της Μαδρίτης όσο και αυτή της Καταλονίας προσπαθούν αποκαταστήσουν την ισχύ τους απέναντι στις κοινωνικές μορφές οργανώσεις και να ανατρέψουν όλες τις κοινωνικές  κατακτήσεις. Εκμεταλλευόμενοι την ατολμία της CNT και του POUM  που ενώ στα λόγια λένε ότι γι’  αυτούς δεν μπαίνει θέμα να διαλέξουν ανάμεσα στον πόλεμο ενάντια στους φασίστες και την κοινωνική επανάσταση, αλλά ότι διεξάγουν «έναν επαναστατικό πόλεμο» το ΚΚΙ η UGT και οι αστοί δημοκράτες προσπαθούν να αποκαταστήσουν την κυβερνητική εξουσία.

Τον Σεπτέμβριο του ’36 αρχίζουν την δημιουργία του Λαϊκού Στρατού που βρίσκεται κάτω από την καθοδήγηση της κυβέρνησης και στον οποίο επαναφέρουν την στρατιωτική ιεραρχία και τον ρόλο των επαγγελματιών στρατιωτικών. Από τον Μάρτιο του ’36 με το επιχείρημα της ενιαίας διοίκησης προσπαθούν να εντάξουν στον Λαϊκό Στρατό όλες της Αντιφασιστικές Πολιτοφυλακές και Εργατικές Φάλαγγες που πολεμάνε στα διάφορα μέτωπα τους φασίστες. Η αρχή γίνεται στο μέτωπο της Μαδρίτης όπου το ΚΚΙ εντάσσει αμέσως τους άνδρες του στον Λαϊκό Στρατό. Ασκούνε πιέσει στις φάλαγγες τις CNT και του POUM που δίνουν την μάχη στα μέτωπα της Αραγονίας και της Λεβάντε μην στέλνοντας τους όπλα και πυρομαχικά

Ταυτόχρονα η κυβέρνηση προσπαθεί να ανασυγκροτήσει τα διάφορα αστυνομικά σώματα που είχαν ουσιαστικά διαλυθεί τον Ιούλιο του ’36.Με διάφορα διατάγματα από τον Οκτώβρη του ’36 έως τον Απρίλιο του ’37 αλλά κυρίως στις μάχες της Βαρκελώνης τον Μάη του ’37 προσπαθεί να επιβάλει τον αφοπλισμό των εργατικών φρουρών και περιπόλων που έχουν αναλάβει ουσιαστικά το ρόλο της διατήρησης της τάξης και της ασφάλειας στα αστικά κέντρα. Όλα αυτά με το πρόσχημα ότι αυτά τα όπλα λείπουν από το μέτωπο όταν ταυτόχρονα πάρα πολλά καινούργια όπλα, ακόμα και βαριά που έρχονται από την ΕΣΣΔ, αντί να πηγαίνουν στο μέτωπο εξοπλίζουν της αστυνομικές δυνάμεις που εντείνουν συνεχώς τις επιθετικές τους ενέργειες ενάντια στην CNT, το POUM, τις εργοστασιακές επιτροπές και τις κολεκτίβες.

Όμως η αναχαίτιση της επανάστασης και του κοινωνικού μετασχηματισμού δεν έχει να κάνει μόνο με τον στρατό και την αστυνομία, από το ’37 γίνεται μια τεράστια προσπάθεια να σταματήσει η κολεκτιβοποίηση των επιχειρήσεων και των αγροκτημάτων με αποτέλεσμα την πτώση της παραγωγής, ο εφοδιασμός με αγροτικά προϊόντα των πόλεων από την ύπαιθρο ξαναπερνάει στους έμπορους με αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση των τιμών, την μαύρη αγορά  την έλλειψη τροφίμων και την κερδοσκοπία.

Είναι φανερό ότι μέσα στο στρατόπεδο των δημοκρατικών οι αστοί και το ΚΚΙ δεν δειλιάζουν να ρισκάρουν μια συντριπτική ήττα από Φράνκο, αρκεί να αναχαιτίσουν την ίδια την επανάσταση. Το POUM για λόγους που έχουν να κάνουν και με την ΕΣΣΔ αλλά και της σχετικά μικρής του δύναμης βρίσκεται πρώτο στο στόχαστρο του ΚΚΙ και των αστών, δολοφονείται ο ηγέτης του και βγαίνει στην εκτός νόμου τον Ιούνιο του ’37.

Η οργή αλλά και η αγανάκτηση των λαϊκών στρωμάτων που πήραν μέρος στην ανατροπή του πραξικοπήματος το ’36 και την αντίσταση στους φασίστες μεγαλώνει η συντριπτική πλειοψηφία αυτού του κόσμου και κυρίως σε Καταλονία, Αραγονία, Αστούρια κλπ τάσσεται με την CNT. Βλέπουν να χάνουν, όχι από τους φασίστες, αλλά από την Λαϊκή Κυβέρνηση αυτά που είχαν καταχτήσει όλους αυτούς τους μήνες. Οι πρωταγωνιστές της επανάστασης καλούνται να γίνουν οι κομπάρσοι αυτών που όταν έγινε το πραξικόπημα ήταν κριμένοι στις τρύπες τους. Η CNT αλλά και το POUM υποχωρούν συνέχεια στις μεθοδεύσεις των κομμουνιστών κλπ αποδεχόμενοί ντε φάκτο την αναχαίτιση του κοινωνικού μετασχηματισμού. Αν και αυξάνουν οι φωνές που προειδοποιούν για τον κίνδυνο να της όλης κατάστασης (Ελευθεριακή Νεολαία, «οι φίλοι του Ντουρούτι», Λενινιστές Μπολσεβίκοι- διάσπαση του POUM) η ηγεσία της CNT αδυνατεί να αντιληφτεί ότι η κατάσταση της δυαδικής εξουσίας κάποια στιγμή λύνεται προς την μια ή την άλλη κατεύθυνση. Πως είτε η εργατική και αγροτική αυτοδιευθυνση θα γενικευτεί, είτε το κράτος θα ξαναπάρει της εξουσίες του. Θεωρεί και αυτή ότι εφόσον έχει την πλειοψηφία του κόσμου με το μέρος της η εξουσία της  κυβέρνησης είναι εφήμερη και τυπική, δεν αντιλαμβάνεται το κίνδυνο ανασύστασης και αφήνει την αστυνομία και το στρατό να αφοπλίζει ανενόχλητα το λαό. Το μέγιστο λάθος των Αναρχικών, το οποίο τους οδήγησε και στην συμμετοχή στην κυβέρνηση είναι η υποτίμηση της δυνατότητας της κεντρικής εξουσίας να αναγεννηθεί μέσα από τις στάχτες της και να αναλάβει ουσιαστικό ρόλο μέσα σε αυτή την ρευστή πραγματικότητα. Το ότι αυτοί αδιαφορούσαν για αυτή δεν σήμαινε ότι έκανε το ίδιο και αυτή γι’ αυτούς.

Η τελευταία ευκαιρία να ανατραπεί αυτή η πορεία ήταν οι μάχες του Μάη του ‘37στην Βαρκελώνη. Τότε η  CNT είχε και την δύναμη και κάθε λόγο να αντιταχθεί στην κυβέρνηση της Καταλονίας και να περάσει στην γενικευμένη αυτοδιευθύνση δίνοντας νέα ορμή στην επανάσταση.

Όταν σε μια επανάσταση αρχίζει να αφοπλίζεται ο λαός έχει αρχίσει η αντεπανάσταση, όταν η πιο συνεπής επαναστατική οργάνωση αποδέχεται αυτόν τον αφοπλισμό είναι σαν να στέλνει τον λαό στο σπίτι του. Ο Μάης του ’37 προδιέγραψε την νίκη των φασιστών, τότε πια οι εργάτες και οι αγρότες είχαν χάσει ότι είχαν κερδίσει, ακόμα και την περηφάνια να είναι μέλη της CNT.  Έβλεπαν ότι είτε νικήσει ο Φράνκο είτε οι δημοκρατικοί θα επέστρεφαν κάτω από τις διαταγές του αφεντικού, του τσιφλικά, του αξιωματικού, του χωροφύλακα,  δεν μπορούσαν παρά να χάσουν και τον πόλεμο.

Οι επαναστατημένες λαϊκές μάζες εξαφανίζονται από το προσκήνιο το ίδιο ξαφνικά όπως εμφανίζονται, όσο ο Ισπανικός Εμφύλιος μετατρεπότανε από επανάσταση σε πόλεμο δυο στρατών η νίκη των φασιστών εδραιωνόταν.

Κώστας Σ

Για τον Λαμπρίδη, η παράβαση του νόμου είναι η πιο συνεπής έμπρακτη κριτική των κυρίαρχων θεσμών και της κυρίαρχης ιδεολογίας, στο βαθμό που αυτή γίνεται συνειδητά και κάτω από ένα πρίσμα αξιών, διαφορετικών από αυτές που υπερασπίζει ο ίδιος ο Νόμος: «για ν’ αποφανθούμε αν η παράβαση του Νόμου είναι έμπρακτη κριτική του καθεστώτος, ηθική πράξη, θα πρέπει να εξετάσουμε αφ’ ενός τη συμμετοχή του ΕΓΩ στην πράξη, και αφ’ ετέρου το είδος των αξιών, εν ονόματι των οποίων γίνεται η προσβολή, τις πεποιθήσεις, τις εκτιμήσεις, την ιδεολογία και τους τελικούς στόχους του δράστη.»

Για τον επαναστάτη το Δίκαιο εκφράζει την βούληση της κυρίαρχης τάξης και είναι αξεχώριστο από την ταξική εκμεταλλευτική δομή της κοινωνίας. Το Δίκαιο είναι άδικο. Η νομιμότητα είναι υποταγή στην εκμετάλλευση, είναι η παραδοχή της αδικίας.

Η παράνομη πράξη όταν δεν αποβλέπει στην καταστροφή των υπαρχουσών δομών και τη δημιουργία νέων τρόπων συμβίωσης δεν αποτελεί επαναστατική πράξη.

Οι «ποινικοί» παραβάτες του νόμου, «μολονότι διέπονται από μια ηθική διαφορετική από τον επίσημο νόμο, συγκρουόμενη με αυτόν- δεν θέτουν υπό αμφισβήτηση κατ’ αρχήν τις βάσεις της συνολικής επίσημης κοινωνίας». Γι’ αυτούς το Δίκαιο δεν είναι ταμπού, ούτε όμως και έκφραση της εξουσίας ενός άδικου πολιτικοκοινωνικού συστήματος. Δεν αμφισβητούν την ίδια την ιδιοκτησία, αλλά θέλουν να γίνουν μέτοχοι σ’ αυτή. Στον Λαμπρίδη η παράβαση ορίζεται σε σύγκρουση με τον νόμο και διαχωρίζεται από το έγκλημα.

Οι κυρίαρχες τάξεις προσπαθούν να αποδώσουν την επαναστατική πράξη σε ψυχοπαθολογία. Με βάση την -πλατιά διαδεδομένη στην Αμερική- αντίληψη περί ψυχασθένειας, «ασθένεια είναι το κοινωνικό απροσάρμοστο. Και ο στόχος της ψυχαναλυτικής θεραπευτικής είναι να κάμει τους «απροσάρμοστους» να συμμορφωθούν ξανά προς τους κανόνες της κοινωνίας, αυτής εδώ της κοινωνίας». Πρόκειται για την μοναδική εφικτή και ηθικά δικαιωμένη κοινωνία, όπως ισχυρίζεται η ρητορική των διανοούμενων που βρίσκονται στην υπηρεσία των κυρίαρχων τάξεων.

Η εξουσία, για να απογυμνώσει από τα ηθικά της ερείσματα την σύγκρουση με το νόμο, δεν έχει άλλη επιλογή από να την ταυτίσει είτε με το έγκλημα, είτε με την ψυχοπαθολογία: Η επαναστατική στάση είναι ένας συνδυασμός από «θεαματικό σύμπλεγμα» και «συναίσθημα ενοχής» (όπως υποστηρίζει ο R. Allendry.  Η απαξίωση της επαναστατικής στάσης, η ταύτισή της με πράξεις ιδιοτελείς ή ψυχοπαθολογικές δεν έχει μονάχα τον στόχο της συγκρότησης της ευρύτερης –κατά το δυνατόν- συναίνεσης στην καταστολή της αλλά, όπως θα δούμε και πιο κάτω, αποτελεί και η ίδια μια διαδικασία εκλογίκευσης αυτής της καταστολής στα μάτια των ίδιων των κυρίαρχων τάξεων.

Ο Λαμπρίδης υποστηρίζει ότι « η ψυχοπαθολογία δεν επαρκεί για να καλύψει το εκτεταμένο ιστορικό φαινόμενο που είναι η επαναστατική θεωρία και πράξη.» Αντίθετα θεωρεί ότι τόσο οι μεμονωμένες ψυχοπαθολογικές περιπτώσεις, όσο και οι τυπικές «παρεκβάσεις» που συναντώνται στο επαναστατικά κινήματα έχουν ΚΑΙ μια κοινωνιολογική εξήγηση. Από την μία αυτή η εξήγηση έχει να κάνει την αναπαραγωγή της ίδιας της ιδιαίτερης συνθήκης προνομίων διάφορων «ηγεσιών» του επαναστατικού κινήματος μέσα στο υπάρχον σύστημα (πχ ρεφορμιστές, εργατοπατέρες κλπ). Από την άλλη μεριά σχετίζεται με το γεγονός ότι ολόκληρα ρεύματα του επαναστατικού κινήματος « περικλείουν «δυνάμει» την αναπαραγωγή της βασικής σχέσης που χαρακτηρίζει το υπάρχον εκμεταλλευτικό καθεστώς, δηλαδή το διαφορισμό αποφασίζοντος και εκτελούντος, επιτασσόντος και υποτασσόμενου, αφέντη και δούλου.»

Για τον Λαμπρίδη τα συνειδητά κίνητρα είναι τα πραγματικά και επαρκή κίνητρα της επαναστατικής στάσης. Στην ερώτηση από πού πηγάζει και πώς τεκμηριώνεται αυτό το αντιθετικό στο κυρίαρχο αξιακό σύστημα, η απάντηση νομίζουμε  ότι βρίσκεται, αν δούμε αυτή την συγκρότηση του ανταγωνιστικού αξιακού συστήματος ως αναπόσπαστο κομμάτι της ίδιας της διαδικασίας της ταξικής αντιπαράθεσης. Μέσα από την δική  τους την εμπειρία, τόσο την ατομική όσο και αυτή που καταγράφεται ως συλλογική μνήμη, οι εκμεταλλευόμενοι και οι καταπιεσμένοι βιώνουν την αδικία που απορρέει από το κυρίαρχο Δίκαιο, αποκομίζοντας ταυτόχρονα την αίσθηση ότι η μη παραδοχή της αδικίας περνάει μέσα από την σύγκρουση με το Νόμο.

Το συναίσθημα ενοχής γεννιέται μέσα μας όταν έχουμε συναίσθηση ότι σφάλαμε, ότι παραβήκαμε κάποιον κανόνα από έναν κώδικα που για μας έχει θετική αξία. Με άλλα λόγια σε ό,τι αφορά την συγκεκριμένη προβληματική το συναίσθημα ενοχής δημιουργείται εφόσον το κυρίαρχο Δίκαιο έχει εσωτερικευθεί από τους ίδιους τους εκμεταλλευόμενους/ καταπιεζόμενους.

Όσο καταρρέει η εσωτερίκευση του Νόμου, όσο το Δίκαιο παρουσιάζεται μπροστά στα μάτια των από κάτω ως αυτό που πραγματικά είναι, δηλαδή ένα σύστημα αξιών που εκφράζει και στηρίζει την ταξική και εκμεταλλευτική δομή της κοινωνίας, τόσο το αίσθημα ενοχής εκμηδενίζεται. Μιλάμε ακριβώς για εκείνες τις περιόδους κατά τις οποίες η Εξουσία χάνει την κοινωνική της νομιμοποίηση και στηρίζεται όλο και πιο πολύ στο φόβο της τιμωρίας για να εδραιώσει την θέση της μέσα στον κοινωνικό καταμερισμό. Είναι οι περίοδοι που η καταστολή παίζει μεγαλύτερο ρόλο στη διατήρηση του υπάρχοντος από την συναίνεση. Πρόκειται ακριβώς για εκείνες τις περιόδους στην διάρκεια των οποίων η επαναστατική δυνατότητα εμφανίζεται στο προσκήνιο.

Αν και ο επαναστάτης δεν διακατέχεται από συναίσθημα ενοχής( αφού η σύγκρουση με τον Νόμο οδηγεί για αυτόν στην άρση της αδικίας), είναι αρκετά συχνό το φαινόμενο να βρεθεί στην κατάσταση της Αντινομίας, όχι φυσικά με τους εξωτερικούς νόμους, αλλά μ’ ένα άλλο αξιακό ρυθμιστικό σύστημα, αντιθετικό προς αυτούς. Όταν τα μέσα που χειρίζεται ο επαναστάτης ή οι οργανωτικές μορφές που παίρνει το επαναστατικό κίνημα δεν ταυτίζονται με τους σκοπούς του και το απελευθερωτικό περιεχόμενο που το ίδιο το επαναστατικό κίνημα αποδέχεται για τον εαυτό του, υπάρχει ο κίνδυνος «επιδιώκοντας κανείς να δώσει ανθρώπινο σχήμα στην ύπαρξη, να χάσει ο ίδιος την ανθρώπινη υπόσταση»

Αυτό το σχίσμα ανάμεσα στα μέσα  και τους σκοπούς, στις μορφές και το περιεχόμενο, είναι μια ακόμα εξήγηση σε σχέση με τις «παρεκβάσεις» του επαναστατικού φαινομένου, είτε αυτές αφορούν την ιεραρχικές/ εξουσιαστικές  «παρεκβάσεις», είτε τις μηδενιστικές/ ατομικιστικές. Όταν από την επαναστατική διαδικασία χαθεί η ίδια η ανθρώπινη υπόσταση και τα ηθικά ερείσματα, είναι πολύ πιο εύκολο να αναπαραχθούν οι εξουσιαστικές σχέσεις που χαρακτηρίζουν το υπάρχον εκμεταλλευτικό καθεστώς.

Ως Εκλογίκευση ορίζεται η διαδικασία που ασυνείδητα αντικαθιστά τα πραγματικά και απορριπτέα ηθικά κίνητρα με ψευδή και ηθικά αποδεκτά. Από  την μεριά των κυρίαρχων τάξεων παίρνει μια «συλλογική» διάσταση μέσα από το ίδιο το Δίκαιο και το Νόμο. Το Δίκαιο δεν επικαλείται τα πραγματικά κίνητρα των κυρίαρχων τάξεων, αλλά προσπαθεί να  τα αντικαταστήσει με ηθικά κίνητρα που να είναι αποδεκτά από όλη την κοινωνία.  Για να μπορέσει όμως το κράτος να εμφανίσει το Δίκιο σαν κάτι που προστατεύει τα καθολικά κοινωνικά, πολιτικά και ατομικά δικαιώματα και όχι ως αυτό που είναι, δηλαδή  «η νομική και επίσημη έκφραση της εκμετάλλευσης, της κυριαρχίας μιας τάξης πάνω στα λοιπά στρώματα του πληθυσμού», πρέπει να  εξασφαλίσει για όλα τα μέλη της κοινωνίας τους στοιχειώδεις όρους ύπαρξης.

Είναι μέσα στις δομές της Εξουσίας που ψυχοπαθολογικές προσωπικότητες μπορούν να βρουν μέσω της εκλογίκευσης το ασφαλές  και νομιμοποιημένο περιβάλλον για να εκφράσουν, χωρίς  τον φόβο της τιμωρίας μάλιστα, τις σαδιστικές τους τάσεις, τις εγκληματικές παρορμήσεις, τη θηριωδία, οχυρωμένες πίσω από την ιδεολόγημα  της προστασίας του νόμου και της τάξης.

Ο ρόλος της αστικής διανόησης είναι ακριβώς να συμβάλει στην εκλογίκευση των όποιων συναισθημάτων ενοχής έχει η αστική τάξη και οι φυσικοί της φορείς για την αθλιότητα της εκμετάλλευσης πάνω στην οποία στηρίζει τα προνόμια της. Εγείρεται λοιπόν «το θέμα της ηθικής και πνευματικής αθλιότητας μιας τάξης που δεν είναι δυνατόν να της διαφεύγει η βασική αλήθεια ότι η ωραία ζωή της θεμελιώνεται στην εκμετάλλευση άλλων ανθρώπων». Για να μπορέσει  να αντέξει την ηθική και πνευματική της κατάπτωση η αστική τάξη έχει ανάγκη, όπως είπαμε παραπάνω, να αποδομήσει το ηθικό έρεισμα και την συνειδητή επιλογή της επαναστατικής στάσης, των αρνητών του καπιταλισμού.

Τα πρόσφατα παραδείγματα είναι πολλά: από την στάση των διανοουμένων απέναντι στην εξέγερση του περσινού Δεκέμβρη, μέχρι τους διανοούμενους- υπερασπιστές των εκδόσεων ΑΓΡΑ.

Το Δίκαιο, για να μπορέσει να εξασφαλίσει τους κοινωνικούς όρους μέσα στους οποίους πραγματοποιείται η εκμετάλλευση, πρέπει να εμφανίζεται ως αταξικό. Να στέκεται «αμερόληπτα» απέναντι στους «κοινωνικούς εταίρους», που εμφανίζονται απέναντι του ως άτομα ή ως πολίτες ενός έθνους, και όχι ως ταξικά υποκείμενα συσχετιζόμενα μεταξύ τους με κοινωνικές σχέσεις εκμετάλλευσης και εξουσίας. Αποκρύπτοντας τον ταξικό χαρακτήρα των κοινωνικών σχέσεων δημιουργεί την ψευδαίσθηση της ισονομίας και της ισότητας.

Το Δίκαιο είναι επίσης πεδίο καταγραφής των ταξικών συσχετισμών. Όταν αυτοί οι συσχετισμοί ανατρέπονται προς την μια ή την άλλη μεριά, το υφιστάμενο Δίκαιο υπόκειται σε μια έμπρακτή κριτική μέχρι να ισορροπήσει στην καταγραφή των νέων ταξικών συσχετισμών. Παρόλα αυτά το Δίκαιο ως καταγραφή των ταξικών συσχετισμών παραμένει ετεροβαρές: υποβαθμίζει τους συσχετισμούς υπέρ των εκμεταλλευόμενων και ενισχύει τους συσχετισμούς υπέρ των εκμεταλλευτών.

Το κράτος, ως  μορφή  οργάνωσης της αστικής τάξης, για να μπορέσει να διαφυλάξει τους εκμεταλλευτικούς όρους της, προσπαθεί να συγκροτήσει όχι μόνο το μονοπώλιο της βίας, το οποίο στηρίζεται πάνω στο Δίκαιο, αλλά και το μονοπώλιο της έμπρακτης κριτικής του ίδιου του Δικαίου, δηλαδή της κατάλυσης του νόμου, όταν αυτός είναι ασύμβατος με τα συμφέροντα που το κράτος εκπροσωπεί.

Η αντίφαση του κράτους να καταλύει το Δίκαιο – από το οποίο εννοείται ότι πηγάζει και η νομιμοποίηση του- «λύνεται» μέσω της εκλογίκευσης που ακούει στο όνομα « σωτηρία της πατρίδας».

Στα πλαίσια της παρουσίασης “Η Σύγκρουση με το Νόμο” του Μ. Λαμπρίδη από της ομάδα της Αυτοδιαχειριζόμενης Δανειστικής Βιβλιοθήκης.

Καταρχάς, δυο λόγια για τον Μανόλη Λαμπρίδη.

Και πριν προχωρήσω, να σημειώσω ότι τα στοιχεία γι’ αυτή την παρουσίαση αντλήθηκαν από το αφιέρωμα στον Μανόλη Λαμπρίδη, στο 64ο τεύχος του περιοδικού Σημειώσεις.

Το πραγματικό όνομα του Λαμπρίδη ήταν Λεοντάρης.

Γεννημένος στη Σάμο το 1920, σπούδασε νομικά, οικονομία και πολιτικές επιστήμες στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα. Από πολύ νέος συμμετείχε στο επαναστατικό κίνημα της εποχής, στην τροτσκιστική ομάδα του Σπύρου Στίνα, μαζί με τον Καστοριάδη, τον Λαυραντώνη και τον Στανίτσα. Με τα λόγια του ίδιου: «Θεωρώ τύχη αγαθή για την πνευματική μου συγκρότηση και εξέλιξη το ότι συνέβη να μην έχω προηγούμενη θητεία στον σταλινισμό. Η αποτίναξη της δουλείας ενός σταλινικού παρελθόντος είναι μια περιπέτεια· και αφήνει συνήθως και κάποια κουσούρια. Τον καιρό που άλλοι συνομήλικοι, αλλά και νεότεροι, έκαναν “καριέρα” μέσα στην ΕΟΝ του Μεταξά και στα κατηχητικά, εμείς έτυχε να πέσομε πάνω στην Προδομένη Επανάσταση του Τρότσκι…».

Μέσα από τις σελίδες των περιοδικών που συνεργάστηκε κατά καιρούς, όπως το Μαρξιστικό δελτίο, οι Μαρτυρίες, η Κριτική, η Επιθεώρηση τέχνης, ο Σπάρτακος, οι Σημειώσεις κ.ά., ο «αιρετικός» και ανυπότακτος Λαμπρίδης έδωσε τη δική του μάχη από τα χαρακώματα μιας ανυποχώρητης αφοσίωσης στην ελευθερία. Μακριά από κάθε βόλεμα –ούτε σε κόμμα, ούτε στην υπηρεσία του κράτους και της αγοράς– διατήρησε στεντόρεια την κριτική φωνή του, αρνούμενος να συμβιβαστεί με κάθε είδους ρεφορμισμό.

Ο Λαμπρίδης κατάφερε με αξιοθαύμαστο σθένος να μη συνθλιβεί στις συμπληγάδες της κυρίαρχης ιδεολογίας και της κομματικής ορθοδοξίας. Παρέμεινε ηθικά αλώβητος έχοντας ως ασπίδα την οξεία κριτική του σκέψη, τη διαύγεια του πνεύματος και την παθιασμένη στράτευσή του στον αγώνα για την ελευθερία και την κοινωνική επανάσταση. Η στάση του διέπεται, σύμφωνα με τον ίδιο, «από την ασυμφιλίωτη αντίθεση τόσο προς τον καπιταλιστικό κόσμο, φασιστικό ή δημοκρατικό, όσο και προς αυτό που λέμε σταλινισμό ή γραφειοκρατία». Παρά τις όποιες εσφαλμένες εκτιμήσεις και τη μονομέρεια της σκέψης που μπορεί να του καταλογίσουμε σήμερα, ιδιαίτερα όσον αφορά την εμμονή του στους μαρξιστικούς όρους της επανάστασης και την τεχνική πρόοδο, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε τη συνεπή στάση που τήρησε μέχρι το πέρας της ζωής του το 2002. Στους χαλεπούς καιρούς που πολλοί πρώην επαναστάτες επέλεξαν είτε τη μονήρη απόσυρση στα νεφελώματα της καθαρής σκέψης είτε την ενσωμάτωση στους πάσης φύσεως μηχανισμούς εξουσίας, ο Λαμπρίδης στάθηκε πεισματικά ακέραιος και αυτόνομος, πρεσβεύοντας ακλόνητα την αναγκαιότητα της επανάστασης.

Το τίμημα για την απείθεια που επέδειξε στις κυρίαρχες ιδεολογικές προσταγές και για την αυτονομία της σκέψης του, το οποίο εν γνώσει του κλήθηκε να καταβάλει, ήταν να παραμείνει στην αφάνεια, αν και υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους μαρξιστές στοχαστές της γενιάς του.

Στο έργο του, που διατυπώνεται με τη μορφή του δοκιμίου, έκαναν από νωρίς την εμφάνισή τους οι έννοιες εκείνες που έμελλε να αποτελέσουν τον βασικό άξονα ολόκληρης της σκέψης του.

Η αλλοτρίωση, η «ψευδής συνείδηση», η πραγμοποίηση είναι οι θεμελιώδεις έννοιες με τις οποίες ο Λαμπρίδης, επηρεασμένος από τον Λούκατς, αποπειράται να ερμηνεύσει τις ιδεολογικές παραμέτρους του καπιταλισμού. Τον απασχολεί ιδιαίτερα η συγκρότηση της επαναστατικής συνείδησης, και η δυνατότητα ύπαρξης μιας αληθούς συνείδησης, που θα υπερβαίνει τη φενάκη της αστικής ιδεολογίας.

Αυτή η «μεταρρύθμιση της συνείδησης», όπως την αποκαλούσε ο Μαρξ στα νεανικά του χειρόγραφά, δεν είναι εφικτή χωρίς την αποδόμηση και την ανατροπή της κυρίαρχης ιδεολογίας, αλλά και κάθε ιδεολογίας της κυριαρχίας. Έτσι, η απομύθευση των ιδεολογιών, και η κριτική του πνευματικού φετιχισμού, οποιασδήποτε προέλευσης, τίθεται σαν επιτακτικό καθήκον του επαναστάτη και ο Λαμπρίδης θα επιλέξει να επικεντρωθεί σε αυτόν τον αγώνα, ασχολούμενος με ζητήματα της τέχνης, της φιλοσοφίας και του Δικαίου, σε μια προσπάθεια να επανασυνδέσει την επαναστατική θεωρία με την πράξη.

Ο Λαμπρίδης επεσήμανε ότι η ιδεολογία δεν είναι απλώς «ψευδής συνείδηση», δηλαδή συγκαλυμμένη πίσω από ιδεολογικές μορφές έκφραση των δεδομένων κοινωνικών (ταξικών) σχέσεων, ένα είδος «εκλογίκευσης» της κυριαρχίας και της εκμετάλλευσης, μια απλή αντανάκλαση των παραγωγικών σχέσεων, αλλά και μια κοσμοθεώρηση που μέσα στις δεδομένες συνθήκες του καπιταλισμού διαμορφώνει ενεργά το πράττειν, εγκλωβίζοντας το υποκείμενο σε έναν συγκεκριμένο πραγματιστικό ορίζοντα προσδοκιών όσον αφορά στην αληθινή χειραφέτησή του.

Το αστικό Κράτος αποτελεί την υπέρτατη ιδεολογική κατασκευή μιας κοινωνίας που βασίζεται στην ιδιωτική ιδιοκτησία και στα ατομικά δικαιώματα. Αυτή η ψευδεπίγραφη ισότητα όλων απέναντι στο Νόμο που ουσιαστικά συγκαλύπτει την αναγωγή του ειδικού συμφέροντος μιας τάξης σε καθολικό συμφέρον της κοινωνίας, προσπαθεί να υπερβεί δηλαδή τις εγγενείς αντινομίες του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, διαμορφώνει την «ψευδή συνείδηση». Έτσι το κράτος παρουσιάζεται ως αντικειμενική συνθήκη που συναρθρώνει το κοινό συμφέρον και διασφαλίζει την κοινωνική συνοχή, κατέχοντας αποκλειστικά το δικαίωμα στην παραγωγή νόμων και στην άσκηση βίας που απορρέει από αυτό. Ως θεσμική βία, δηλαδή μέσο που επιβάλει το νόμο, η βία του κράτους είναι ταυτοχρόνως και η ίδια η μορφή ύπαρξης του κράτους, το οποίο καταστέλλει την ελευθερία προς χάρη της δικής του έννομης τάξης, δηλαδή της αναπαραγωγής των σχέσεων εκμετάλλευσης και κυριαρχίας.

«Ως τελική δικαίωση της αναίρεσης της ελευθερίας προβάλλεται η ιδέα που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε: “φετιχισμός του Κράτους”. Η ύπαρξη του Κράτους, τουλάχιστον με τις σημερινές ιστορικές του μορφές, είναι ασυμβίβαστη με την ύπαρξη της ελευθερίας.» Αυτή η διαπίστωση του Λαμπρίδη τον οδηγεί να γράψει αλλού ότι «μια παραπέρα επιδίωξη της ελευθερίας, η καθολική απελευθέρωση της κοινωνίας, είναι ρήξις δικαίου».

Πλησιάζουμε τώρα στον πυρήνα της αποψινής συζήτησης για την επαναστατική συνείδηση και το νόμο. Πρόκειται πάνω απ’ όλα για μια σχέση σύγκρουσης, τόσο στο επίπεδο της συνείδησης, ως απενοχοποίηση, όσο και στο επίπεδο της πράξης, ως έμπρακτη κριτική του δικαίου, δηλαδή ως επαναστατική πράξη. Είναι προφανές απ’ αυτά που μόλις ειπώθηκαν, ότι η ολότητα του υποκειμένου είναι διαλεκτική και μόνον ο «φετιχισμός των ιδεών» είναι εκείνος που μας κάνει να αντιλαμβανόμαστε την υπόσταση ως διαχωρισμένη σε «σκέψη» και «πράξη», υποκείμενο και αντικείμενο.

Το κείμενο «Η σύγκρουση με το νόμο ως έμπρακτη κριτική του δικαίου και το συναίσθημα ενοχής», με αφορμή το οποίο οργανώσαμε την αποψινή συζήτηση, είναι ένα κείμενο του 1975, γραμμένο σε μια κρίσιμη ιστορική περίοδο, με την ανάμνηση της δικτατορίας ακόμη πολύ νωπή. Η εκτροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος και η κατάλυση του αστικού δικαίου, εκ μέρους της κυρίαρχης τάξης, ήταν η αφορμή για να αναπτύξει ο Λαμπρίδης τις θέσεις του για το Δίκαιο και να αποδείξει με ισχυρά επιχειρήματα ότι το Δίκαιο, σε αντίθεση με όσα διατείνονται οι αστοί, δεν είναι μια άχρονη πάγια οντότητα αλλά μια κατασκευή που υπόκειται στη δυναμική της ταξικής πάλης. Όταν δεν μπορεί να προσφέρει αυτά που εγγυάται, το Δίκαιο απογυμνώνεται από τον ιδεολογικό του πέπλο και εκπίπτει σε ρητορικές δικαιολογίες που προσπαθούν να διασώσουν το status quo. Υπάρχει πάντοτε μια κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, ο εσωτερικός ή εξωτερικός «εχθρός» που απειλεί την υπόσταση της υπό το κράτος κοινωνίας, την ασφάλεια και την ευημερία των πολιτών, που αναγκάζει τους κυρίαρχους να καταλύσουν το Δίκαιο που οι ίδιοι έχουν θεσπίσει.

Αν η σκέψη του Λαμπρίδη παραμένει για μας επίκαιρη μέχρι σήμερα, εν μέσω της πολύμορφης κρίσης και της ταξικής πόλωσης που συνεχώς οξύνονται, είναι διότι μπορεί να χρησιμεύσει ως πυξίδα στη δική μας πορεία, τόσο την ατομική όσο και τη συλλογική. Μας παρέχει τα κατάλληλα εκείνα εργαλεία σκέψης με τα οποία θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε το κράτος έκτακτης ανάγκης που σήμερα προσπαθεί να εδραιώσει, μέσω των εκλεπτυσμένων ιδεολογικών μηχανισμών αλλά και με την ωμή βία αστυνομικού χαρακτήρα, τη διαταραγμένη συναίνεση στην κυριαρχία του κεφαλαίου, αυτό που εν ολίγοις αποκαλούμε «κρίση».

Αναμφίβολα, στα 35 χρόνια που μεσολάβησαν από τη συγγραφή του κειμένου του Λαμπρίδη, ο νεο-φιλελευθερισμός, η παγκοσμιοποίηση και η αποδιάρθρωση του φορντιστικού/ κεϋνσιανού μοντέλου που αποτελεί ταυτόχρονα και κρίση νομιμοποίησης του ρόλου των κομμάτων, των συνδικάτων και γενικότερα της αντιπροσώπευσης, έχουν διαμορφώσει ένα διαφορετικό περιβάλλον κοινωνικού ανταγωνισμού. Παρά τις όποιες σημαντικές διαφορές ωστόσο, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι οι δύο αυτές ιστορικές στιγμές, είναι σημεία που υποδηλώνουν την αρχή και το τέλος μιας εποχής, αυτής που συνηθίσαμε να ονομάζουμε «εποχή της μεταπολίτευσης». Ο μεταπολιτευτικός κύκλος κλείνει με μια παταγώδη κατάρρευση, με τα ερείπια του πολιτικού, οικονομικού και κοινωνικού εκσυγχρονισμού να δεσπόζουν διάσπαρτα στο θολό τοπίο.

Σήμερα, οι κυρίαρχες τάξεις δεν είναι πλέον υποχρεωμένες να καταφεύγουν στο ύστατο μέσο της κατάλυσης του πολιτεύματος προκειμένου να διατηρήσουν τα προνόμιά τους, αφού μπορούν τώρα να χειραγωγούν τις συνειδήσεις με βιοπολιτικά μέσα, με την ιδεολογία της «φιλελεύθερης δημοκρατίας» να ηγεμονεύει στο φαντασιακό των καταναλωτών-πολιτών. Ο κίνδυνος για τους κυρίαρχους παραμένει ωστόσο η συγκρότηση μιας αρνητικής συνείδησης που εναντιώνεται έμπρακτα στις προσταγές τους. Και η συνείδηση αυτή δεν μπορεί να είναι μια αφηρημένη ιδεολογική σύλληψη, μια κατάσταση του πνεύματος, αλλά η συνείδηση που γεννιέται διαλεκτικά μέσα από τους καθημερινούς αγώνες για ελευθερία και αξιοπρέπεια. Ένα λαμπρό τέτοιο παράδειγμα ήταν η δεκεμβριανή εξέγερση κατά τη διάρκεια της οποίας η συνείδηση των εξεγερμένων υποκείμενων αμφισβήτησε ριζικά το Δίκαιο και αψήφησε το φόβο για την τιμωρία του νόμου, ανατρέποντας έστω και προσωρινά την κυριαρχία του.

Απομένει σε μας, λοιπόν, να δικαιώσουμε την επαναστατική ελπίδα που με μαχητικό πάθος κράτησε άσβεστη ο Λαμπρίδης. Να δώσουμε σχήμα και μορφή σε έναν διαφορετικό κόσμο, όχι σαν μια άμορφη μάζα που υποκινούμενη από την αναγκαιότητα εξωθείται στο προσκήνιο της ιστορίας, αλλά σαν επαναστάτες με συνείδηση για τον ατομικό μας ρόλο μέσα στην καθολική κίνηση. Είναι για μας βέβαιο ότι το κίνημα για την απελευθέρωση θα δικαιώσει εκ των υστέρων τους αγώνες που άνθρωποι σαν τον Λαμπρίδη στήριξαν με το παράδειγμά τους. Η μνήμη τους συντηρεί ακατάσβεστη τη φλόγα και την επιθυμία να πραγματώσουμε στο παρόν την επανάσταση. Η παρατεταμένη βαθιά κρίση επιβεβαιώνει ότι οι αντικειμενικές συνθήκες έχουν ωριμάσει, το ίδιο καλείται να πράξει και η συνείδησή μας ξεπερνώντας κάθε φραγμό και ψευτοδίλημμα που θέτει το ήδη υπάρχον ως μοναδική δυνατότητα.

Στα πλαίσια της παρουσίασης “Η Σύγκρουση με το Νόμο” του Μ. Λαμπρίδη από της ομάδα της Αυτοδιαχειριζόμενης Δανειστικής Βιβλιοθήκης.