Γενετικη – Βιολογικος Ντετερμινισμος

Γενετικη – Βιολογικος Ντετερμινισμος

 

Γενάρης 2008

“Το μονοπάτι της ζωής του κάθε ατόμου είναι εγγενώς ομοιοδυναμικό… Η παρούσα στιγμή για τον καθένα μας, μπορεί να γίνει κατανοητή μέσω του παρελθόντος μας, της προσωπικής, μοναδικής, αναπτυξιακής μας ιστορίας ως οργανισμών…

“Τίποτα στη βιολογία δεν μπορεί να έχει νόημα αν δεν ειδωθεί υπό το φως της ιστορίας.””

Steven Rose

“Ανάμεσα στον άνθρωπο και το απλώς έμβιο ον

υπάρχει μια τεράστια συνέχεια, αλλά υπάρχει και χωρισμός…

[ο οποίος] εμφανίζεται γενικότερα με την μη λειτουργικότητα

των περισσοτέρων πραγμάτων τα οποία κάνει ο άνθρωπος…

και αυτό έχει να κάνει με την ανάδυση στο ανθρώπινο ον

του ριζικού φαντασιακού τόσο ως ατομικού,

δηλαδή ως πηγής της φαντασίας του επιμέρους ανθρώπου,

όσο και κοινωνικού, δηλαδή ως πηγή κοινωνικής δημιουργίας.”

Κορνήλιος Καστοριάδης

H γενετική ως η επιστήμη που θα εξηγήσει, θα ταξινομήσει και θα κανονικοποιήσει τον έμβιο κόσμο, έχει μέχρι στιγμής αποτύχει να σταθεί στο ύψος των υποσχέσεων της. Οι συνεχείς και ηχηρές δηλώσεις των επιστημονικών της εκφραστών αποκρύπτουν το πραγματικό έργο της (και αυτό όπως θα δούμε παρακάτω δεν γίνεται χωρίς λόγο) και οι υποσχέσεις της για την παντοδυναμία του γονιδίου έχουν ουσιαστικά καταρρεύσει.

Πρέπει να τονίσουμε ότι αυτή η απόδοση παντοδυναμίας στο γονίδιο οφείλεται κατα κύριο λόγο στο ότι η θεωρία και οι αποδιδόμενες σ’ αυτό ιδιότητες, προϋπήρχαν του επιτυχούς εντοπισμού του. Το 1953, όταν οι Watson & Crick διαπίστωσαν ότι υπάρχει μια χημική ουσία, το νουκλεϊκό οξύ, η οποία διέθετε όλες τις απαραίτητες ιδιότητες για την αυτοαναπαραγωγή, συμπλήρωναν ένα κενό σε μια ήδη υπάρχουσα και δυναμική θεωρία, δίνοντας οντότητα στο γονίδιο, το οποίο ως έννοια υπήρχε από το 1909 (Johannsen) και καταλάμβανε κεντρική θέση στην προϋπάρχουσα ιστορία της γενετικής.¹ Έτσι όλη η πορεία αυτής της έννοιας, μετά την οντοποίηση της, παρουσιάζει το εξής (φαινομενικά) παράδοξο: Οι έρευνες και θεωρίες έχοντας να αντιπαρατεθούν με τον προϋπάρχοντα μύθο της παντοδυναμίας του γονιδίου είτε πρέπει να τον αποδεχτούν και να στριμωχτούν σε ό,τι καλούπι τούς προσφέρεται (βιολογικός ντετερμινισμός) είτε επιλέγουν να δημιουργήσουν ρήγματα και να τον αμφισβητήσουν, δίνοντας ίσως μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα και θεώρηση του τι μπορεί να σημαίνει το γονίδιο και πώς και κατά πόσο συμβάλλει σε αυτή την εκπληκτική διαδικασία του ανθρώπινου γίγνεσθαι.²

Από το 1953 και μετά, με την ανακάλυψη της διπλής έλικας του DNA, διατυπώθηκε το “κεντρικό δόγμα” της μοριακής βιολογίας, “1 γονίδιο > 1 ένζυμο > μια λειτουργία ή ιδιότητα του οργανισμού” και ήταν αυτό πάνω στο οποίο σφυρηλατήθηκε ο βιολογικός ντετερμινισμός. Αυτο το δόγμα της μοναδικής αιτιότητας έχει αποδειχθεί πια ψευδές μέσα στα ίδια τα επιστημονικά εργαστήρια. Ο ρόλος των πρωτεϊνών, η σημασία της αλληλουχίας του γονιδιώματος, οι πολυγονιδιακές ασθένειες, κ.α. έχουν αναγκάσει κορυφαίους βιολόγους και γενετιστές να επανεξετάσουν αυτό το δόγμα οδηγώντας τους καταρχάς σε δηλώσεις του τύπου:

“Αν κάτι καθορίζουν τα γονίδια, αυτό είναι το πρότυπο της ποικιλομορφίας ενός αναπτυσσόμενου οργανισμού ως απάντηση στην ποικιλομορφία του περιβάλλοντος” και “Τώρα οι μοριακοί. βιολόγοι συμφωνούν ότι το γονιδίωμα δεν ήταν πράγματι ο σωστός στόχος και επιβάλλεται πλέον να μελετήσουμε το “πρωτεϊνωμα”, δηλαδή το σύνολο των πρωτεϊνών που παράγει ένας οργανισμός”.³

και, ακολουθώντας μια αντίστροφη εξέλιξη, εισάγουν καινούριες (ή υποτιμημένες μέχρι τότε) παραμέτρους, διευρύνοντας έτσι δραματικά το πεδίο επιρροής της Εξέλιξης, από το πάλαι ποτέ παντοδύναμο γονίδιο σε ολόκληρο το γονιδίωμα και στη συνέχεια στο κύτταρο. Εμφανίζεται λοιπόν η παραδοχή ότι

“η σταθερότητα και η μεταλλαξιμότητα, αποτελούν δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος σε ό,τι αφορά τον ειδικό μηχανισμό μέσω του οποίου ελέγχονται. Και οι δύο βρίσκονται στο έλεος ενζυμικών διεργασιών και, προφανώς, στον ίδιο βαθμό. Επιπροσθέτως, οι μηχανισμοί που ελέγχουν τη σταθερότητα και τη μεταλλαξιμότητα όχι μόνο βρίσκονται σε λεπτή ισορροπία, αλλά αυτή καθαυτή η ισορροπία υπόκειται σε ρύθμιση από το κύτταρο και μετατοπίζεται, ανταποκρινόμενη στο συγκεκριμένο περιβάλλον, μέσα στο οποίο βρίσκεται το κύτταρο.”⁴

Σε ό,τι αφορά μάλιστα πολυπλοκότερους οργανισμούς

“η επιλογή δρα στα γονίδια, στα γονιδιώματα και στα κύτταρα, ιδίως στη διάρκεια της ανάπτυξης. Αλλά στους πολυκύτταρους οργανισμούς είναι εντέλει ο οργανισμός ως ακέραιη μονάδα εκείνος που αναπαράγει, ή όχι, αντίγραφα των γονιδίων του στις επόμενες γενιές. Συνεπώς, η φυσική επιλογή, έτσι όπως τη συνέλαβε ο Δαρβίνος αρχικά, μπορεί να λειτουργήσει μόνο μέσω των πράξεων και των ιδιοτήτων ολόκληρου του οργανισμού -του φαινοτύπου.” ⁵

Προχωρώντας τέλος στις γενικότερες σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους και μεταξύ του περιβάλλοντος τους

“Οι οργανισμοί δεν ζούν απομονωμένοι αλλά ανάμεσα σε πληθυσμούς -πληθυσμούς που εντάσσονται σε βιοκοινότητες όπου μπορεί να υπάρχουν εκατοντάδες ή και χιλιάδες διαφορετικά είδη συνδεόμενα μεταξύ τους με σχέσεις ανταγωνισμού ή συνεργασίας… η οικοθέση κάθε είδους διαμορφώνεται από όλα τα άλλα είδη με τα οποία έρχεται σε επαφή… Αλλά καθώς τα είδη εξελίσσονται, η εξέλιξη καθενός διαμορφώνεται και περιορίζεται από την εξέλιξη διαφόρων άλλων ειδών.” ⁶

Γίνεται έτσι αντιληπτό ένα τεράστιο δίκτυο πολυπλοκότητας, αλληλεπιδράσεων και σχέσεων με πολλαπλά κέντρα και σημεία που καταλήγει να απορρίψει τελείως το δόγμα της μοναδικής αιτιότητας (το οποίο ήταν άλλωστε και η αφετηρία).

Προφανώς η ποικιλομορφία σε όλες τις εκφάνσεις της δεν βοηθά την εγκαθίδρυση του κυρίαρχου μύθου που επιχειρεί η γενετική να προβάλει για τον εαυτό της, οπωσδήποτε διαφοροποιημένη από την γενετική ως επιστήμη που παράγει έργο.⁷ Ετσι στη γενετική ως μύθο επιστρατεύεται η στατιστική τα δεδομένα της οποίας μετατρέπονται από πιθανότητες σε βεβαιότητες. Η τρομερή ευκολία του να συγχέονται και να ταυτίζονται οι δύο έννοιες γονότυπος & φαινότυπος, δεν είναι καθόλου τυχαίος. Σε μια σχεδόν κοινότυπη πορεία, οι κατα καιρούς ανακοινώσεις για τον εντοπισμό κάποιου γονιδίου από την επιστημονική κοινότητα ανάγονται σε “γονίδιο του…” Η είδηση μεταφέρεται από τα ΜΜΕ, ανακυκλώνεται, αλλοιώνεται και, μέσα από μια αλληλοκαλυπτόμενη συνενοχή σιωπηρών επιστημόνων και μεγαλόφωνων μέσων, “ το γονίδιο του…” είναι γεγονός. Για παράδειγμα δεν είναι λίγες οι φορές που μια επιστημονική ανακοίνωση σχετικά με την πιθανη σύνδεση ενός γονιδίου και μιας ορισμένης συμπεριφοράς ακολουθείται από δημοσίευση της είδησης περί ανακάλυψης του γονιδίου της συγκεκριμένης συμπεριφοράς. Για να κλείσει ο κύκλος πάνω σ’ αυτή την είδηση στηρίζονται νέες επιστημονικού τύπου δημοσιεύσεις οι οποίες μετατρέπουν την αρχική πιθανότητα σε “επιστημονική” βεβαιότητα. Έτσι ό,τι δεν μπορεί να αποδειχθεί στο εργαστήριο δομείται «επιστημονικά» και αποκτά σιγά σιγά κύρος στο συλλογικό φαντασιακό. Αυτό συμφέρει όλους τους εμπλεκόμενους: τις επιστημονικές ομάδες ή άτομα που έτσι θα μπορούν να αυξήσουν τις χρηματοδοτήσεις που χρειάζονται, (αφού η επιστημονική έρευνα, ιδιωτικού ή κρατικού φορέα, εξαρτάται απόλυτα από την αγορά), τα ΜΜΕ που έχουν δημιουργήσει άλλη μια Είδηση και τέλος την ίδια την γενετική που με αυτό το στατιστικό νούμερο του 10%⁸ καταφέρνει και πείθει ότι κατέχει τα μυστικά της ζωής.

Στα πλαίσια άλλωστε των αξιώσεων του βιολογικού ντετερμινισμού περιλαμβάνεται η αντικατάσταση της προσπάθειας να αναδειχθεί η συμβολή της κοινωνίας και του περιβάλλοντος στην διαμόρφωση του ατόμου με την απόπειρα αναγωγής των ψυχικών, πνευματικών και σωματικών χαρακτηριστικών μας στα γονίδια. Το τελευταίο συνιστά την -επικίνδυνη- αποδοχή της πλήρους ατομικής ευθύνης. Δεν πρέπει άλλωστε να ξεχνάμε ότι οι αναλύσεις του βιολογικού ντετερμινισμού (κοινωνική βιολογία κ.λ.π.) είναι σε πλήρη συνάρτηση με τις μεταπτώσεις του ταξικού – κοινωνικού ανταγωνισμού. Και η τελευταία επίθεση που άρχισε από τα μέσα του ’70 μπορεί να συνδεθεί με την ύφεση του κινήματος του “68” και με την αναδιάρθρωση του καπιταλισμού⁹ που ενσωμάτωσε όλα τα δημιουργικά κομμάτια του που αμφισβητούσαν τις δομές του.

Ωστόσο η επιλογή του ατόμου ως φορέα της εξέλιξης έρχεται σε άμεση αντίφαση με το φαινόμενο του αλτρουισμού. Η ανιδιοτέλεια που πολλές φορές για το καλό της ομάδας ζημίωνε το ανιδιοτελές άτομο-υποκείμενο δεν μπορούσε να εξηγηθεί με την υπάρχουσα θεωρία του εξελικτισμού ως την επιβίωση του ικανοτέρου. Έτσι η κοινωνιοβιολογία (εκ στόματος του απολογητή της Richard Dawkins) ανακάλυψε το “εγωιστικό γονίδιο” ως μόνη υπολογίσιμη έμβια μονάδα η οποία μπορεί να θυσιάσει ένα από τα αντικείμενα-φορείς του, αν αυτό εγγυάται την εξάπλωση και διαιώνιση του σε έναν μεγαλύτερο πληθυσμό. Αυτομάτως έτσι προσάπτονται σε μια έννοια , το γονίδιο, ιδιότητες όπως αυτές της σκέψης, της επιλογής, της βούλησης (που μέχρι πρότινος ανήκαν στον άνθρωπο), αντιστρέφοντας έτσι την εικόνα-θεώρηση του ανθρώπου από την αρχαιότητα έως τότε ως μονάδα, και μετατρέποντάς τον σε απλό ξενιστή αυτού του απόλυτου όντος, του γονιδίου. Ο Steven Rose στο βιβλίο του “Μονοπάτια της ζωής” το καθιστά σαφές:

“…Κατ ΄εμέ, ο υπερδαρβινισμός¹⁰ έχει μια μεταφυσική θεμελίωση από την οποία προκύπτουν δύο μείζονες προτάσεις. Η μεταφυσική θεμελίωση είναι προφανής: [1] Σκοπός (τέλος) της ζωής είναι η αναπαραγωγή των γονιδίων που ενυπάρχουν στα “αδέξια ρομπότ”, στους ζωντανούς οργανισμούς. Ο σκοπός αυτός μπορεί να εκφραστεί με διάφορους βαθμούς εκζήτησης και πολυπλοκότητας… [2] Κάθε παρατηρήσιμη πλευρά του φαινοτύπου ενός οργανισμού -είτε αυτή σχετίζεται με τη βιοχημεία, τη μορφή ή τη συμπεριφορά του- είναι κατα κάποιον τρόπο προσαρμοστική. Έχει λαξευτεί από τη φυσική επιλογή, η οποία αφαίρεσε χωρίς λύπηση κάθε χαρακτηριστικό του φαινοτύπου που είναι λιγότερο κατάλληλο -δηλαδή λιγότερο ικανό να εφοδιάσει τη μηχανή επιβίωσης, η οποία θα επιτρέψει στα γονίδια εν καιρώ να δημιουργήσουν αντίγραφα τους.”

“Η μεταφυσική του υπερδαρβινισμού βασίζεται σε προτάσεις που συνδυάζουν τη θεολογία του  προσχηματισμού με την πίστη στην αόρατη χείρα της αγοράς αλά Adam Smith για να διαμορφώσουν  ένα πανγλώσιο όραμα, σύμφωνα με το οποίο η μάχη και ο ανταγωνισμός όλων εναντίον όλων στο επίπεδο των ατομικών γονιδίων παράγει την τεράστια ποικιλότητα και τη σχετική ομοιοδυναμική ισορροπία ενός έμβιου κόσμου που δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο εκτεταμένος φαινότυπος αυτών των εγωιστικών γονιδίων.”

Μπορούμε άραγε πλέον να μιλάμε για μετατόπιση από την ανθρωποκεντρική στη γονιδιακοκεντρική θεώρηση του κόσμου; Και αν αυτό είναι το ζητούμενο, μήπως θα έπρεπε να εξετάσουμε τον μεταφυσικό “δυισμό” ψυχής/γονιδίου και σώματος/φαινοτύπου (χαρακτηριστικό και όλων των μονοθεϊσμών) πριν αρχίσουμε να επενδύουμε σε τέτοιες υποθέσεις;

Ολοκληρώνοντας την αναφορά μας στον τομέα της γενετικής και της βιοϊατρικής πρέπει να εξετάσουμε την σκόπελο που αποτέλεσε η ευγονική με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που η ναζιστική γερμανία τής προσέδωσε (και γι’ αυτό το λόγο το κύμα της δεύτερης ευγονικής δεν έχει καμία σχέση ως προς τον τρόπο προώθησης του με το πρώτο).

Η “παλιά” και “νέα” ευγονική

Η ευγονική, από την καθιέρωση του όρου από τον Galton to 1883,¹¹ ως “η επιστήμη της βελτίωσης της φυλής… που ασχολείται με όλες τις επιδράσεις που μπορούν να δώσουν στις πιο προικισμένες φυλές περισσότερες ευκαιρίες έναντι των λιγότερο προικισμένων”, ή την τροποποίηση του το 1904 ως “μελέτη των κοινωνικά ελέγξιμων παραγόντων που μπορούν να βελτιώσουν ή να μειώσουν τα φυλετικά προσόντα των μελλοντικών γενεών, τόσο σωματικά όσο και νοητικά”,¹² έως το 1945 έχαιρε αναγνώρισης και εκτιμήσεως σε όλες τις χώρες του δυτικού πολιτισμού και από όλες τις πολιτικές θεωρίες.  Από το 1905 και μετά ιδρύονται εταιρείες ευγονικής σε όλη σχεδόν την Ευρώπη, η ευγονική ως επιστημονική θεωρία διδάσκεται στα καλύτερα πανεπιστήμια, και νόμοι για τη στείρωση βασιζόμενοι σ’αυτή τη θεωρία θεσπίζονται σε διάφορες χώρες. Στις δεκαετίες του΄20 και του ΄30 στειρώθηκαν 45.000 άτομα στη Μ. Βρετανία και 250.000 στη Γερμανία. Στις ΗΠΑ διενεργήθηκαν συνολικά 50.000 στειρώσεις μέχρι το 1948. Στις σκανδιναβικές χώρες στειρώθηκαν 20.000 άτομα έως το 1949. (Και για να γίνουμε πιο σαφείς, μιας και λέξη “άτομα” μες στη γενικότητά της αποκρύπτει την πραγματικότητα, στις ΗΠΑ το 60% των στειρώσεων έγιναν σε γυναίκες 11-20 ετών. Επίσης στις Σκανδιναβικές χώρες το 75% και, όπως θα δούμε παρακάτω, στην περίπτωση της Ιαπωνίας το 97% των θυμάτων ήταν γυναίκες).¹³ Το αποκορύφωμα αυτής της επεκτεινόμενης πολιτικής της ευγονικής ήταν το Ναζιστικό ολοκαύτωμα. Η γενοκτονία των Εβραίων και άλλων πληθυσμών στηρίχτηκε θεωρητικά, εν μέρει στην ευγονική¹⁴ και η ευκολία του περάσματος από τη στείρωση στην ευθανασία και κατόπιν απλά στην εξόντωση δεν πρέπει να μας παραξενεύει.

Η ευγονική λοιπόν ως επιστήμη δεν είχε τίποτα το μεμπτό. Η επικράτηση μιας ανώτερης φυλής ή ενός ανώτερου τύπου ανθρώπου συμβάδιζε τέλεια με το ανταγωνιστικό πρότυπο του καπιταλισμού. Έτσι η ευγονική δεν χρειαζόταν προώθηση, απλά οικουμενική εξάπλωση την οποία φρόντιζε με περισσό ζήλο να επιτύχει.

Θα μπορούσε κανείς να πιστέψει ότι η ευγονική ετάφη οριστικά ύστερα από την φρίκη του ολοκαυτώματος, ειδικά, αν μόνο κριτήριο ήταν η συχνότητα με την οποία χρησιμοποιείται έκτοτε ο όρος. Αλλά αυτό το σενάριο αποδεικνύεται κάτι παραπάνω από ουτοπικό. Κατά τα λόγια του Jaques Testard “…το να μιλάς σήμερα για ευγονισμό ή για κοινωνική υγιεινή ή για ανθρώπινη επιλογή παραπέμπει κατευθείαν στο πρόσφατο ναζιστικό παρελθόν… Αρκεί όμως να βρείς καινούριες λέξεις για να υποδηλώσεις τον ευγονισμό και να κλείσεις το κτήνος σε ένα μαντρί δικαιωμάτων, ώστε να χάσει τα νύχια του και να ξαναγίνει εξημερώσιμο από τη δημοκρατία για να ξαναβρεί τη θέση του και να γίνει και πάλι το αναπόφευκτο υποζύγιο της προόδου”.¹⁵ Ενώ λοιπόν ο όρος ευγονική εξαφανίστηκε από το λεξιλόγιο κάθε επιστήμονα που σεβόταν τον εαυτό του και φοβόταν την κοινωνική κατακραυγή, οι πρακτικές της συνέχισαν να υφίστανται κάτω από διαφορετικά ονόματα και μακρυά από τα μάτια του “πολιτισμένου” κόσμου (ακριβέστερα, κάτω από την μύτη του εθελοτυφλούντος δυτικού κόσμου και πολλές φορές μέσα στα άδυτα των μεγαλουπόλεων του). Και, ω τι έκπληξη, τα πιο αδύναμα (από άποψης τάξης, φύλου και φυλής) στρώματα πληθυσμού συνέχισαν να είναι ο στόχος.

Σύμφωνα με μια εργασία του Γραφείου για τον έλεγχο του πληθυσμού του πανεπιστήμιου του Princeton ως το 1970 είχε καταγραφεί η στείρωση του 20% των παντρεμένων νέγρων γυναικών και ένα ανάλογο ποσοστό των τσικάνων στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με τις διακηρύξεις που εκπονήθηκαν από το σεμινάριο μιας έρευνας του Sedavo, ως το 1976 είχε στειρωθεί το 24% των ινδιάνων γυναικών της Β. Αμερικής σε γόνιμη ηλικία. Στην Ιαπωνία ο νόμος περί ευγονικής προστασίας ψηφίστηκε το 1948 και μέχρι το 1956 στειρώθηκαν περίπου 300.000 άτομα (έδώ κολλάει και το 97%).

Αλλά το (συντριπτικά) μεγαλύτερο κομμάτι της πίτας ανήκε στον λεγόμενο “Τρίτο Κόσμο”. H μαγική λέξη εδώ ήταν ο”υπερπληθυσμός”, η ”δημογραφική βόμβα”, δηλαδή αυτό το πλεόνασμα “άχρηστων” πληθυσμιακών κομματιών που η δυτική κυριαρχία δεν μπορούσε να απορροφήσει σαν (φτηνό και αναλώσιμο) εργατικό δυναμικό και η άμεση αντιμετώπιση του απαιτούσε τις πρακτικές της “αποτρόπαιας” ευγονικής. Η ορολογία δεν ήταν πια η ίδια αλλά όροι όπως “δημογραφική πολιτική” ή αλλιώς “πληθυσμιακή πολιτική”¹⁶ έθεταν ακριβώς τους ίδιους στόχους: να ελέγξουν και να μειώσουν αυτά τα πληθυσμιακά κομμάτια που αποτελούσαν δυνάμει απειλή για τον “ανώτερο δυτικοκεντρικό πολιτισμό”.

Το 1962 ο ΟΗΕ διακήρυξε ότι το Νο 1 Παγκόσμιο πρόβλημα είναι ο υπερπληθυσμός των υποανάπτυκτων χωρών… Ένας από τους όρους για τη δανειοδότηση των φτωχών κρατών ήταν πλέον η συμμόρφωση και η υιοθέτηση από μέρους τους μέτρων δημογραφικής πολιτικής και η διάδοση-επιβολή της δημογραφικής πολιτικής που ασκούν οι διεθνείς οργανισμοί. Ειπωμένο ξεκάθαρα: οι φτωχές χώρες όφειλαν να μειώσουν δραστικά τον δείκτη γεννητικότητας τους… Πέντε χρόνια μετά η ανθρωπιστική βοήθεια είχε ήδη περιοριστεί μόνο σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών και λιμών. Δινόταν δε πάντα μόνο υπό τον όρο ότι στον κόσμο που υποφέρει από πείνα θα δοθεί τροφή αν δεχτεί να στειρωθεί… Στο Μπαγκλαντές μετά τις καταστροφικές πλημμύρες του Μαΐου του 1984, χορηγήθηκε ανθρωπιστική βοήθεια με την υποχρέωση να στειρωθούν όλες οι γυναίκες της περιοχής. Αποτέλεσμα ήταν να στειρωθεί το 80% των γυναικών της περιοχής. Εκτός βέβαια από την “ανθρωπιστική” στείρωση οι γυναίκες του “Τρίτου Κόσμου” αποτέλεσαν τα επι έτη πειραματόζωα των αντισυλληπτικών φαρμάκων που στον “ανεπτυγμένο” κόσμο είχαν κριθεί ως επικίνδυνα και είτε απαγορεύονταν είτε προωθούνταν στα νοσοκομεία των φτωχογειτονιών, φάρμακα που αργότερα αποκαλύφτηκε ότι ήταν υπεύθυνα για μία σειρά τραγικών επιπτώσεων όπως: δραματική απώλεια βάρους, βαριές αιμορραγίες, ανωμαλίες στον κύκλο, σοβαρές διαταραχές στο νευρικό σύστημα.¹⁷

Είναι πλέον σαφές ότι οι πρακτικές της ευγονικής ποτέ δεν σταμάτησαν, αυτό που σταμάτησε ήταν η ανοιχτή και δημόσια χρήση του όρου και η υπεράσπιση της ως επιστήμη. Η ευγονική είχε υποστεί την δημόσια απονομιμοποίηση και άρα έπρεπε να δρά δια μέσου άλλων οδών. Τώρα οι ιθύνοντες θεωρούν ότι η ευγονική πρέπει σιγά σιγά να βγει από το παρασκήνιο, αλλά με διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά. Πρέπει να επανεισαχθεί σε αυτό το μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού που μέχρι τώρα άφηνε εκτός. Και ο τρόπος για να το κάνει είναι να επανέλθει ως θετική ευγονική και φυσικά ως εμπόρευμα.

Από τον Herman J. Muller, (κομμουνιστή και βραβευμένο με Νόμπελ το ’46) που ως προφήτης της “νέας ευγονικής”  ευαγγελιζόταν το 1936 μια “…ευγονική της μελλοντικής κοινωνίας, απελευθερωμένη από τις παραδόσεις της κάστας, της δουλείας, της αποικιοκρατίας… [που θα είναι]… αυθεντική και ριζοσπαστική” όπου “…η επιλογή του γενετικού υλικού θα είναι εθελοντική” έτσι ώστε να προκύψουν τα “εκλεκτά παιδιά” έως το 1985 όπου “…ο Kelves υποστηρίζει πειστικότατα ότι το κίνημα της ευγονικής, αφού κατέστη ανυπόληπτο ως κίνημα για κοινωνική βελτίωση, κυρίως λόγω του ακραίου ρατσισμού των Ναζί, μετατράπηκε σε κλινική γενετική του ανθρώπου, της οποίας ο στόχος δεν είναι να καλυτερεύσει  την κοινωνία ως σύνολο, αλλά να παράσχει σε άτομα και οικογένειες διάγνωση, συμβουλευτική και θεραπείες ώστε να απαλύνει τα βάσανα κάθε ατόμου χωριστά.”¹⁸ η “εναλλακτική” “θετική” ευγονική μορφοποιούνταν σταδιακά σε μια ολοκληρωμένη θεωρία που συνυπήρχε και επικαλυπτόταν από την επικρατούσα “αρνητική” και που η κυριαρχία έβγαλε από την αφάνεια, όταν την χρειάστηκε.

Η “δεύτερη” ευγονική, ευθέως απευθυνόμενη στον δυτικό άνθρωπο-καταναλωτή, δεν επιβάλλει το θάνατο, απλά υπόσχεται τη ζωή, τη ζωή ως καταναλωτικό αγαθό. Στόχος της δεν είναι πια η (λιγότερο ή περισσότερο) βίαιη διαχείρηση ατόμων και πληθυσμών, δεν είναι η εξόντωση των “ελαττωματικών δειγμάτων” του ανθρώπινου είδους. Στόχος είναι πλέον, καταρχάς η διατήρηση και βελτίωση των κληρονομούμενων χαρακτηριστικών μέσα στην πυρηνική οικογένεια, πράγμα που καταφέρνει ιδιοποιούμενη το παλιό αίτημα του γυναικείου κινήματος για την αποδέσμευση της σεξουαλικότητας από την αναπαραγωγή και την αυτοδιαχείρηση του σώματος και αντιστρέφοντας τους όρους. Επιτυγχάνει έτσι να αποδεσμεύσει την αναπαραγωγή από την σεξουαλικότητα και να διαμεσολαβήσει την αυτοδιαχείριση μέσω της ιατρικής επιβολής της κανονικότητας. Κατα δεύτερον (στόχος είναι) η παραγωγή και διατήρηση σωμάτων/μηχανών με αυξημένη εργαλειακή αποδοτικότητα¹⁹ (και ίσως με τη δυνατότητα ανταλλακτικών κομματιών), έτσι ώστε να υπάρχει η μάξιμουμ απόδοση μέσα στον καπιταλιστικό μηχανισμό.²⁰ Και όλα αυτά πρέπει να διαμεσολαβηθούν και να επιθυμηθούν ως εμπόρευμα μέσα στη δυτική φαντασίωση της ελεύθερης αγοράς και του “τα πάντα αγοράζονται”.

Η “δεύτερη” ευγονική δεν στειρώνει, δεν εξοντώνει και δεν διδάσκεται ως τέτοια. Απλά υπόσχεται υγιή επιλεγμένα δείγματα τα οποία θα συνεχίσουν τον θεσμό της οικογένειας (και συνεπακόλουθα θα διατηρήσουν ενσωματωμένη την έννοια της ιδιοκτησίας, όπως αυτή εκφράζεται διαμέσω της κληρονομικότητας, στο φαντασιακό της δυτικής κοινωνίας) και θα κρατήσουν ζωντανό το όνειρο της αθανασίας. Τα παραπάνω προϋποθέτουν εθελούσια αποδοχή.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1) “μια θεμελιώδης συνιστώσα αυτής της έννοιας εμφανίζεται στην ιστορία της γενετικής πριν ακόμη επινοηθεί η λέξη γονίδιο και εμφανίζεται με την υπόθεση ότι κάθε ατομικό χαρακτηριστικό υποστηρίζεται από μία κληρονομική μονάδα, τόσο σταθερή, ώστε η σταθερότητα αυτή να μπορεί να ερμηνεύει την πιστότητα με την οποία αυτά τα χαρακτηριστικά μεταβιβάζονται δια μέσου των γενεών. Με άλλα λόγια, το πρόβλημα της σταθερότητας των χαρακτηριστικών επιλύθηκε με την παραδοχή της ύπαρξης μιας εγγενώς σταθερής, δυνητικά  αθάνατης μονάδας, που μπορούσε να μεταβιβάζεται αναλλοίωτη από γενεά σε γενεά.”

Evelyn Fox Keller “Ο αιώνας του γονιδίου”

2) Η διαδικασία αυτή χαρακτηρίστηκε “φαινομενικά” παράδοξο, γιατί αν δούμε την θεωρία της Αλλαγής Παραδείγματος του Kuhn, με αυτόν ακριβώς τον τρόπο λειτουργεί η επιστήμη και παράγει έργο. Για τη θεωρία αυτή βλ. κριτικές θέσεις για την επιστήμη.

3) Richard Lewontin “Δεν είναι απαραίτητα έτσι – Το όνειρο του ανθρώπινου γονιδιώματος και άλλες πλάνες”

4) Εvelyn Fox Keller “O αιώνας του γονιδίου”

­

5) Σε ό,τι αφορά τις έννοιες γονότυπος και φαινότυπος στο βιβλίο του Jordan Bertrand “Οι απατεώνες της γενετικής” διαβάζουμε: “Ο γονότυπος ενός οργανισμού είναι ο συνδυασμός των γονιδίων του, το σύνολο αυτού που είναι εγγεγραμμένο στο DNA του. Ο φαινότυπος υποδηλώνει τα χαρα­κτηριστικά του ατόμου, σε δεδομένη στιγμή της ιστορίας του και στο παρόν περιβάλλον. Ο γονότυπος επηρεάζει το φαινότυπο, η σχέση τους όμως δεν είναι ούτε μονοσήμαντη, ούτε απόλυτα αιτιώδης”.

6) Steven Rose “Μονοπάτια της ζωής”

7) Αυτή η διάκριση επιστήμης που παράγει έργο και επιστήμης ως μύθο δεν πρέπει να εννοείται ως διαχωρισμός, δεν υπονοεί ότι υπάρχουν δύο ξεχωριστές επιστήμες, αλλά έχει ως σκοπό να καταδείξει τα πολλαπλά (και πολλές φορές αντιφατικά) επίπεδα της επιστήμης, τα οποία αλληλεπιδρούν και επηρεάζουν εξίσου την πορεία της και την θέση της μέσα στην κοινωνία.

8) Ας μιλήσουμε για το μαγικό 10% στην περίπτωση π.χ. της μανιοκαταθλιπτικής ψύχωσης. Εδώ λοιπόν “ …το γονίδιο που θα ταυτοποιηθεί σε περίπτωση επιτυχίας δεν θα είναι “το γονίδιο της μανιοκαταθλιπτικής ψύχωσης”. Το αποτέλεσμα μιας επιτυχούς μελέτης, που θα έχει υπερβεί το στάδιο του εντοπισμού και της ταυτοποίησης, θα υποδείκνυε ένα γονίδιο που είναι παρόν σε καθένα από εμάς, του οποίου ορισμένες παραλλαγές, ορισμένα αλληλόμορφα, καθιστούν το φορέα τους πιο ευάλωτο στην ψύχωση, του προσδίδουν για παράδειγμα σχετικό κίνδυνο 10. Ο αριθμός αυτός θα σήμαινε ότι αν ο κίνδυνος ενός μανιοκαταθλιπτικού επεισοδίου στη διάρκεια της ζωής είναι 1% για το σύνολο του πληθυσμού, για τους  φορείς του εν λόγω αλληλόμορφού θα ανερχόταν σε 10%…”

Jordan Bertrand “Οι απατεώνες της γενετικής”

9) Για άλλη μια φορά ο καπιταλισμός ανάγει τον ανταγωνισμό που είναι δομικό του στοιχείο, σε πανανθρώπινη, ή καλύτερα, πανεμβιακή αξία. Αυτό που άρχισε ο Hobbes με την θεμελίωση του αστικού κράτους επάνω στο κοινωνικό συμβόλαιο και το φυσικό δίκαιο  και συνέχισε ο Δαρβίνος και ο Galton στην παρακμή του Διαφωτισμού έρχεται τώρα το γονίδιο να το αξιώσει πάλι: Την αναβίωση του ατομισμού και την ανάδειξη του ανταγωνισμού σαν το μοναδικό μέσο της εξέλιξης του ανθρώπου, ως άτομο και ως είδος. Υπ’ αυτό το πρίσμα ακόμα και η ισότητα μετατρέπεται σε ισότητα προς τις ευκαιρίες και την κινητικότητα, και οι διαφορές στην Κοινωνική ισχύ εξηγούνται μέσω των έμφυτων βιολογικών (και άρα) ατομικών διαφορών.

10)Με τον όρο “Υπερδαρβινισμός” ο συγγραφέας χαρακτηρίζει το μεγαλεπίβολο σύνολο θεωριών που εμφανίστηκε μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1970 δίνοντας θεωρητική συνοχή στη βιολογική ντετερμινιστική προσέγγιση. Πρόκειται για την κοινωνιοβιολογία που στη δεκαετία του 1990 μετονομάστηκε σε εξελικτική ψυχολογία.

11) Μπορεί η ευγονική να εμφανίστηκε ως όρος το 1883, αλλά η ιδέα της προϋπάρχει στους περισσότερους αρχαίους πολιτισμούς και, με ένα μικρό διάλειμμα λόγω της επικράτησης του χριστιανισμού, επανεμφανίζεται και διαπερνά όλη την περίοδο της Αναγέννησης και κυρίως του Διαφωτισμού, κοινώς η ιδέα της βρίσκει έδαφος να αναπτυχθεί παράλληλα και μέσα στην Νέα Επιστήμη. (“Κατά τον Francis Bacon (Η Νέα Ατλαντίς) η σύσταση ζευγαριών πρέπει να είναι “υπόθεση του Κράτους… με σκοπό να δημιουργηθεί μια δυνατή και έξυπνη φυλή”. Ο Campanella το λέει πιο όμορφα στο “η Πολιτεία του Ήλιου” (1602): “οι ψηλές και ωραίες  γυναίκες θα ενώνονται μόνο με ψηλούς και γεροδεμένους άντρες. Οι εύσαρκες γυναίκες θα παντρεύονται παχουλούς άντρες, ώστε… να παράγουν μια καλοφτιαγμένη ράτσα…” Jacques  Testart – “Η επιθυμία του γονιδίου”)

12) “Πολλές άλλες εκφράσεις και νεολογισμοί προτάθηκαν μεταξύ του 1878 και του 1921, όπως: ορθοπαιδεία της φυλής, ανθρωποτεχνία, ανθρωπογενετική, τεχνητή επιλογή, ανθρωποκομία, ανθρώπινη ζωοτεχνία, φυσιολογική κοινωνιολογία, κοινωνιοβιολογία (κιόλας!), ορθοβιοτική, ανθρωποκαλλιέργεια, ευγενετική, ανθρώπινη επιλογή, βιοκρατία, ευβιοτική, κ.α.”

Jacques  Testart “Η επιθυμία του γονιδίου”

13) Τα στατιστικά στοιχεία που παρατίθενται εδώ και παρακάτω περιέχονται στο βιβλίο: Jacques  Testart “Η επιθυμία του γονιδίου”

14) Το να λέμε ότι για το ολοκαύτωμα ευθύνεται η ευγονική είναι τουλάχιστον υπεραπλούστευση και δεν πρέπει επ’ ουδενί να εννοηθεί ότι αυτός είναι ο μόνος ή ο κύριος λόγος που αυτό συνέβη. Στο παρόν όμως κείμενο δεν είναι πρόθεση μας να αναλύσουμε τις αιτίες και την ιστορική διαδρομή του ολοκαυτώματος, αλλά να καταδείξουμε πόσο συνέβαλε σ’ αυτό η ευγονική ως θεωρία και πρακτική καθώς και τα αποτελέσματα της γιγάντωσης της. Πιστεύουμε ότι πρέπει να καταρριφθεί ο μύθος μιας ευγονικής χρεωμένης αποκλειστικά στους Ναζί και να αναδειχθεί η τροχιά που διαγράφει μέσα στο πλέγμα του καπιταλισμού, πράγμα που η “επίσημη” ιστορία της κυριαρχίας φροντίζει να αποκρύπτει επιμελώς.

15) Jacques  Testart “Η επιθυμία του γονιδίου”

16) “Η δημογραφική πολιτική ή αλλιώς πληθυσμιακή πολιτική είναι η μεθοδική και σχεδιασμένη επέμβαση στην αναπαραγωγική συμπεριφορά πληθυσμών ή τμημάτων πληθυσμού… Η Πολιτική Πληθυσμιακού Ελέγχου (ΠΠΕ) επηρεάζει, σχεδιάζει και ελέγχει τον οικογενειακό προγραμματισμό κάθε ζευγαριού που αποτελεί τμήμα συγκεκριμένου πληθυσμού. Πιο ξεκάθαρα η ΠΠΕ καθορίζει και χειραγωγεί την γυναικεία γονιμότητα συγκεκριμένου πληθυσμού ή τμήματος πληθυσμού.”

Ingrid Strombl “Παράξενο φρούτο”

17) Τα στοιχεία  περιέχονται στη μπροσούρα: Ingrid Strombl “Παράξενο φρούτο”

18) Richard Lewontin “Δεν είναι απαραίτητα έτσι – Το όνειρο του ανθρώπινου γονιδιώματος και άλλες πλάνες”

19) Αυτό το δίπολο “παραγωγή/διατήρηση” καλύπτεται από ένα ευρύτατο φάσμα επιστημονικής γνώσης και τεχνολογίας (τεχνοεπιστήμης) που ξεκινώντας από την γενετική και την δυνατότητα προεπιλογής των χαρακτηριστικών των εμβρύων καλύπτει την κλασσική ιατρική και παραϊατρική και την παραγωγή και πώληση φαρμάκων για το στρες, το άγχος, την κατά­θλιψη, “αναπληρωμάτων” για ευεξία, αντοχή, στειροειδών και προϊόντων αδυνατίσματος και ομορφιάς.

20) Η γκάμα των λειτουργιών που καλύπτουν αυτά τα “υπεραποδοτικά” σώματα/μηχανές στον τεράστιο καπιταλιστικό μηχανισμό ανήκει στο χώρο της εξειδίκευσης, της “άυλης εργασίας”, της παραγωγής γνώσης ή/και του θεάματος και σε κάποιους άλλους τομείς που δεν μπορούν να καλυφθούν από το ατελείωτο αποθεματικό των εξαθλιωμένων μεταναστών/τριών και του προλεταριάτου του “Τρίτου Κόσμου”. Για τις υπόλοιπες λειτουργίες ακολουθείται η κλασσική συνταγή του αναλώσιμου εργατικού δυναμικού για το οποίο δεν απαιτείται καμία επένδυση.