Σύγχρονες μέθοδοι επιτήρησης και καταστολής
Η 11η Σεπτεμβρίου, αν και δεν αποτελεί το σημείο εκκίνησης της ποσοτικής αλλά κυρίως της ποιοτικής διαφοροποίησης που παρατηρείται στην άσκηση των πολιτικών καταστολής, είναι ωστόσο το ορόσημο από την άποψη ότι συνέβαλε καθοριστικά στο να γίνουν ιδιαίτερα αισθητές, να αναπτυχθούν σε ολόκληρο το εύρος τους και να νομιμοποιηθούν ως αδήριτη αναγκαιότητα.
Δύο είναι τα σημεία στα οποία θα σταθούμε, καθώς τα θεωρούμε κομβικά για την αλλαγή που όλοι, λίγο ως πολύ, παρατηρούμε γύρω μας:
Η διάχυση της καταστολής σε περισσότερους τομείς της καθημερινότητας, όπου επιχειρείται να υποκαταστήσουν μορφές κοινωνικού ελέγχου που έχουν αποδυναμωθεί ή να διαχειριστούν νέα προβλήματα που εμφανίζονται με ιδιαίτερη οξύτητα, όπως αυτό της μετανάστευσης, καθώς και η απεύθυνσή της σε όλο και μεγαλύτερα κομμάτια της κοινωνίας, γεγονός που την καθιστά πια έναν από τους βασικούς μηχανισμούς κατασκευής κοινωνικής συναίνεσης και διαχείρισης των κοινωνικών κρίσεων και συγκρούσεων που προβλέπει ή θέλει να αποφύγει η εξουσία. Έτσι οι κατασταλτικοί μηχανισμοί, εκτός από τον τιμωρητικό χαρακτήρα τους, αποκτούν και έναν επιπλέον ρόλο, αυτόν του προληπτικού ελέγχου.
w Ένα δεύτερο κομβικό και σχετικά νέο χαρακτηριστικό είναι η διεθνοποίηση της καταστολής, η οποία δεν συνίσταται απλώς σε μια συνεννόηση μεταξύ των κρατών για από κοινού αντιμετώπιση εσωτερικών ή εξωτερικών εχθρών, αλλά στην κατασκευή εξαρχής ενός ενιαίου πλαισίου, νομοθετικού, θεσμικού αλλά και επιχειρησιακού, στο μοντέλο που χάραξε η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση.
Προσπαθήσαμε να ορίσουμε και να συστηματοποιήσουμε τις πιο σημαντικές, κατά τη γνώμη μας, διαστάσεις ή εκφάνσεις των αλλαγών αυτών:
w Ένα από τα ισχυρότερα νομιμοποιητικά χαρτιά για την άσκηση της κρατικής καταστολής είναι η αναγόρευση της “τρομοκρατίας” στο νέο απόλυτο κακό για την ανθρωπότητα. Η “τρομοκρατία” φαίνεται ότι επιχειρείται να πάρει τη θέση του αντίπαλου δέους, λόγω της έλλειψης των ισχυρών ιδεολογικών αντιπάλων παλαιότερων εποχών, που η επίκλησή τους ήταν ικανή να δικαιολογήσει το κόστος κάθε επιλογής. Προσφέρει την αναγκαία βάση για την απόσπαση ευρύτερης συναίνεσης σε πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο, αποτελεί συγκροτητικό παράγοντα για να υπογραφούν τα νέα (φαντασιακά) “κοινωνικά συμβόλαια”, για να νοηματοδοτηθούν εκ νέου πολιτικές επιλογές και αντιθέσεις σε μια εποχή που ο πιο προφανής ρόλος των πολιτικών δυνάμεων (κόμματα, διεθνείς οργανισμοί κ.λπ.) είναι η συμβολή τους στην απλή διαχείριση του υπάρχοντος.
Παράλληλα ο όρος “τρομοκρατία” διευρύνεται έτσι ώστε να περιλαμβάνει οποιαδήποτε πολιτική ή κοινωνική μορφή βίας, ριζοσπαστικές ή ένοπλες πολιτικές ομάδες, αλλά και οικολόγους ακτιβιστές, εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, λαούς και κράτη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο ελληνικός τρομονόμος σ;μφωνα με τον οποίο μια σειρά από κατεξοχήν πολιτικά αδικήματα μετατρέπονται σε κακουργήματα και αντιμετωπίζονται ως τρομοκρατικές πράξεις.
w Η χρήση νέων τεχνολογιών, που προβάλλεται ως ένα από τα πλέον αποτελεσματικά μέσα για την εξασφάλιση της τάξης και της ασφάλειας, δημιουργεί σιγά-σιγά τις προϋποθέσεις για την άρση δικαιωμάτων που αφορούν τα προσωπικά δεδομένα και εξοικειώνει την κοινωνία με μια κατάσταση γενικευμένης επιτήρησης με απώτερο σκοπό την εμπέδωση της λογικής της “αυτοεπίβλεψης” και του φόβου μπροστά σε μηχανισμούς εξουσίας που ως άλλος Μεγάλος Αδελφός θα καταγράφουν κάθε μορφή δραστηριότητας και θα προλαμβάνουν κάθε προσπάθεια υπέρβασής τους.
w Η κρατική βία νομιμοποιείται πέρα ακόμη και από το δεδομένο πλαίσιο των αστικών δημοκρατικών δικαιωμάτων, μέσα από την αναδιάρθρωση του νομικού, οικονομικού, διοικητικού δικαίου. Έτσι μια σειρά από δομικές έννοιες του αστικοδημοκρατικού δικαιικού συστήματος –τεκμήριο αθωότητας, λαϊκοί δικαστές, πολιτικά αδικήματα, επώνυμοι μάρτυρες, πρόσβαση στη δικογραφία κ.ά.– καταργούνται με έκτατα και φωτογραφικά νομικά πλαίσια, ειδικές ανακριτικές πράξεις εισάγονται (αστυνομική διείσδυση, άρση απορρήτου, καταγραφή με συσκευές ήχου και εικόνας, έλεγχος της κίνησης λογαριασμών), ειδικά δικαστήρια θεσμοθετούνται.
Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η έννοια του υπόπτου και εν δυνάμει επικίνδυνου, με τη θεσμοθέτηση της ποινικοποίησης της πρόθεσης εντός του πλαισίου της αστικής δημοκρατίας.
w Απονομιμοποιούνται (σε νομικό αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο) όχι μόνο οι κοινωνικοί αγώνες και οι επαναστατικές πρακτικές αλλά και ο ίδιος ο λόγος που αμφισβητεί τον καπιταλισμό. Η προσπάθεια να αποκτήσουν ποινική διάσταση οι πολιτικοί αγώνες έχει ως σαφή στόχο την απονομιμοποίηση και την περιθωριοποίηση των εξωθεσμικών και αντιθεσμικών πολιτικών αντιλήψεων, σε επίπεδο λόγου και δράσης.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα του πόσο η απονομιμοποίηση αυτή έχει εισχωρήσει και σε κομμάτια του κινήματος είναι ο αποκλεισμός από το Διεθνές Φόρουμ του Πόρτο Αλέγκρε συλλήβδην των ενόπλων κομματιών και των υποστηρικτών τους αλλά και όσων βρίσκονται στο στόχαστρο της αμερικανικής “διαρκούς δικαιοσύνης”.
w Η καταστολή δεν αφορά πλέον μόνο ριζοσπαστικά τμήματα της κοινωνίας, αλλά γίνεται τρόπος διαχείρισης της φτώχειας και των επαπειλούμενων κοινωνικών συγκρούσεων μέσω της ποινικοποίησης ή “εγκληματοποίησης” της εξαθλίωσης.
Χαρακτηριστική περίπτωση ποινικής διαχείρισης της φτώχειας είναι η Αμερική όπου το σωφρονιστικό σύστημα είναι ο τρίτος σε μέγεθος εργοδότης. Το 2002 5,7 εκατομμύρια Αμερικάνοι ήταν φυλακισμένοι.
Συνοψίζοντας θεωρούμε ότι μπορούμε να μιλάμε τόσο για διεύρυνση όσο και για παγκοσμιοποίηση της καταστολής.
Σήμερα η εξουσία επιθυμεί να κατοχυρώσει μέσα από τη διεύρυνση της καταστολής με τον πιο σκληρό τρόπο το απόλυτο δικαίωμά της να γίνει ο μοναδικός φορέας που ορίζει, νοηματοδοτεί και ασκεί βία, ενώ μάλιστα επικαλείται διαρκώς την εξασφάλιση “κοινωνικής ειρήνης”.
Έτσι εμείς πρέπει να αποφύγουμε έναν αυτοαναφορικό λόγο που θα αναγάγει τις ριζοσπαστικές και ανατρεπτικές κινηματικές συλλογικότητες στον υπ’ αριθμόν ένα στόχο της κρατικής καταστολής και των μηχανισμών της. Εξαιτίας ακριβώς του προληπτικού χαρακτήρα που παίρνει η καταστολή, είναι φανερό ότι στους μηχανισμούς της, περισσότερο υπόγειους και συγκαλυμμένους, επιχειρείται να εμπλακούν όλο και μεγαλύτερα και λιγότερο πολιτικοποιημένα κομμάτια: φτωχοί και ως εκ τούτου απελπισμένοι, μετανάστες, η παραβατικότητα με πολιτικά ή μη χαρακτηριστικά και γενικώς ό,τι θεωρείται φορέας ή εν δυνάμει φορέας κοινωνικής αναταραχής.
Από την άλλη θα ήταν αφέλεια ή λαϊκισμός να υποστηρίξει κανείς ότι καθώς στόχος είναι όλη η κοινωνία, η καταστολή εφαρμόζεται σ’ αυτήν ομοιόμορφα και ταυτόχρονα, με την ίδια ποιότητα και στην ίδια ποσότητα. Ούτε φυσικά ότι μεταφέρεται στο σύνολο της κοινωνίας με γραμμικό, τρόπο η κρατική καταστολή που μέσω του τρομονόμου εφαρμόζεται φέρ’ ειπείν στις ένοπλες οργανώσεις. Είναι γνωστό ότι η εξουσία επιτίθεται κατ’ αρχήν σε αδύναμους ή απομονωμένους κρίκους καθώς επίσης και ότι οι στόχοι μπορεί να είναι διαφορετικοί και να επιλέγονται κάθε φορά ανάλογα με τη συγκυρία και τους στρατηγικούς σχεδιασμούς των κυρίαρχων.
Άλλωστε η διεύρυνση και η διάχυση των κατασταλτικών μηχανισμών στην κοινωνία δεν σημαίνει ότι άλλοι, πιο παραδοσιακοί, μηχανισμοί κοινωνικής αφομοίωσης που επιδιώκουν να εντάξουν ευρύτερα κοινωνικά κομμάτια μέσα από λογικές συνδιαχείρισης δεν χρησιμοποιούνται πια. Η αποδυνάμωσή τους ωστόσο υπαγορεύεται από την αδυναμία τους να προσφέρουν πια σε μεγάλα κοινωνικά κομμάτια τη δυνατότητα ενσωμάτωσης. Αντί αυτής, οι σκληρές νεοφιλελεύθερες επιλογές, η ανεργία, οι νέες εργασιακές σχέσεις, η μετανάστευση δημιουργούν έναν εκρηκτικό συνδυασμό.
Καταλήγοντας, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω δεν συνιστούν τη νομοτελειακή πορεία που θα ακολουθήσουν τα πράγματα. Αντίθετα, αν αναγνωρίζουμε ότι τα δικαιώματα αποτελούσαν πάντοτε το επίδηκο αντικείμενο στη διαπάλη της εξουσίας με τα κινήματα, κατανοούμε ότι κάποια από αυτά ήταν πάγια επειδή είχαν παγιωθεί και οι ισορροπίες αρκετές δεκαετίες στο πολιτικό σκηνικό. Η τελική έκβαση δεν είνια ποτέ προδικασμένη: είτε προς όφελος μας είτε εναντίον μας.
Αυτόνομο Στέκι
Σεπτέμβριος 2002